Ffugenwau Uwchgwyrfai

Rhestrir isod y ffugenwau a ddefnyddid gan nifer o unigolion (rhai artistig yn bennaf) ac sydd wedi dod i'r amlwg wrth lunio erthyglau ar gyfer Cof y Cwmwd. Dylid sôn mai'r hyn a elwir yn aml yn enwau barddol sydd dan sylw yma. Mae enwau barddol neu ffugenwau'n wahanol i lysenwau (nicknames) sydd yn aml yn amharchus. Ymfalchïai unigolion yn eu ffugenwau neu eu henwau barddol fel arwydd eu bod yn bobl greadigol neu'n berfformwyr o fri ac yn aml fe'u dyfarnwyd i unigolyn fel canlyniad i lwyddiant eisteddfodol. Wrth i arholiadau Gorsedd Beirdd Ynys Prydain yn gysylltiedig â'r Eisteddfod Genedlaethol ddatblygu tua diwedd y 19g, daeth mwy o bobl i ennill enwau barddol, a hynny trwy lwyddo yn yr arholiadau ac ymuno â'r Orsedd. Byddai eraill yn mabwysiadu ffugenw er mwyn ysgrifennu'n anhysbys - neu efallai'n ennill statws bardd trwy'r drws cefn!.

Roed hi'n arferol i feirdd ddefnyddio ffurf Cymraeg eu henwau bedydd (Siôn yn lle John, er enghraifft) ynghyd ag ansoddair neu enw lle yr oedd gan y bardd gysylltiad ag ef. Byddai cerddorion yn tueddu dewis ffugenwau a gyfeiriai at eu talent cerddorol - Alaw, Pencerdd neu Eos, ynghyd ag ansdoddair neu enw lle. Nid oedd unrhyw reol pendant a mater o arferiad a chonfensiwn ydoedd. Roedd merched yn ogystal â dynion yn mabwysiadu ffugenwau, ond ychydig sydd yn y rhestr isod, a'r rheiny'n gyfyngedig bron i gyd i gerddorion.

Er i'r arfer barhau am dros ddwy ganrif, fe edwinodd ar ôl y Rhyfel Byd Cyntaf. Dichon i gymdeithas fwy soffistigedig ei weld fel arferiad ymfrolgar gan feirdd gwlad digon ddi-nod, er i'r arfer barhau wrth gyfeirio at rai beirdd uchel eu parch - mae Cynan yn enghraifft arbennig o hyn. Efallai hefyd bod llai o angen defnyddio ffugenwau. Ychydig iawn o gyfenwau oedd yn ardal Dyffryn Nantlle nes i fewnfudo gynyddu, a byddai ffugenw'n ddynodydd digon defnyddiol yn yr un modd ag y byddai llysenw, neu arddel enw tŷ neu fferm yn gysylltiedig â pherson (e.e. Siân Tŷ Pen, John Roberts cigydd, neu Magi'r Post) mewn cylch ll;e roedd pawb yn Jones, Hughes neu Williams!. Sylwer mai dim ond dau gyfenw "diarth" sydd yn y rhestr isod: Radcliffe a Sarah.

Dylid nodi hefyd ei fod yn anodd weithiau wahaniaethu rhnwg enwau a arddelid yn agored gan unigolion ac enwau a ddefnyddid er mwyn i awdur neu berfformiwr guddio y tu ôl iddynt gan aros yn anhysbys. Isod, cynhwysir pob ffugenw sydd yn rhan o deitl erthygl rhag anwybyddu neb.

Enwau amgen a arddelwyd

Ffugenw/Enw barddol	Enw arferol	Dolen at erthygl
Alafon	Owen Griffith Owen	Owen Griffith Owen (Alafon)
Alaw Cadfan	Solomon Jones	Solomon Jones (Alaw Cadfan)
Alaw Dulyn	David D. Griffith	David D. Griffith (Alaw Dulyn)
Alaw Llyfnwy	John Hughes	John Hughes (Alaw Llyfnwy)
Aled Ddu	Robert R. Williams	Robert R. Williams (Aled Ddu)
Anant	Owen Edwards	Owen Edwards (Anant)
Ap Gwyrfai	Thomas Williams	Thomas Williams (Ap Gwyrfai)
Bardd y Gwrych	John Huws	John Huws (Bardd y Gwrych)
Callestr Fardd	Robert Jones	Robert Jones (Callestr Fardd)
Ceridwen Peris	Alice Grey Jones	Alice Gray Jones (Ceridwen Peris)
Ceridwen Llyfnwy	Alice Griffiths	Alice Griffith (Ceridwen Llyfnwy)
Croesfryn	Richard Williams	Richard Williams (Croesfryn)
Cyrus	William W. Jones	William W. Jones (Cyrus)
Dafydd ab Hu Feddyg	David William Pughe	David William Pughe (Dafydd ab Hu Feddyg)
Dafydd Ddu Eryri	David Thomas	David Thomas (Dafydd Ddu Eryri)
Dafydd Tom	David Thomas Williams	David Thomas Williams (Dafydd Tom)
Dewi Arfon	David Jones	David Jones (Dewi Arfon)
Dewi Dinorwig	David Price	David Price (Dewi Dinorwig)
Dic Tryfan	R. Hughes Williams	R. Hughes Williams (Dic Tryfan)
Dinlle	Thomas Parry	Thomas Parry (Dinlle)
Eben Fardd	Ebenezer Thomas	Ebenezer Thomas (Eben Fardd)
Elis Wyn o Wyrfai	Ellis Roberts	Ellis Roberts (Elis Wyn o Wyrfai)
Eos Eifion	William Evans	William Evans (Eos Eifion)
Eos Graianog	William Williams	William Williams (Eos Graianog)
Eos Llyfnwy	Morris Roberts	Morris Roberts (Eos Llyfnwy)
Eos y Ceiri	Owen Ellis Owen	Owen Ellis Owen (Eos y Ceiri)
Erfyl Fychan	Robert William Jones	Robert William Jones (Erfyl Fychan)
Eryron Gwyllt Walia	Robert Owen	Robert Owen (Eryron Gwyllt Walia)
Glan Caeron	William Hughes	William Hughes (Glan Caeron)
Glan Peris	Griffith G. Jones	Griffith G. Jones (Glan Peris)
Glasynys	Owen Wynne Jones	Owen Wynne Jones (Glasynys)
Gosenian	Robert William Jones	Robert William Jones (Gosenian)
Gwallter Llyfnwy	Walter S. Jones	Walter S. Jones (Gwallter Llyfnwy)
Gwelltyn	Henry Hughes	Henry Hughes (Gwelltyn)
Gwilym Ceiri	William Roberts	William Roberts (Gwilym Ceiri)
Gwilym Droed-ddu	William Parry	William Parry (Gwilym Droed-ddu)
Gwilym Ddu Glan Hafren	William Owen	William Owen (Gwilym Ddu Glan Hafren)
Gwilym Glasgoed	William Roberts	William Roberts (Gwilym Glasgoed)
Gwyndaf Eryri	Richard Jones	Richard Jones (Gwyndaf Eryri)
Gwyndaf Ieuanc	Hugh Jones	Hugh Jones (Gwyndaf Ieuanc)
Hassan	John Rowlands	John Rowlands (Hassan)
Homo Goch	Hugh Owen Parry	Hugh Owen Parry (Homo Goch)
Hywel Cefni	H.E. Jones	H.E. Jones (Hywel Cefni)
Hywel Eryri	Hugh Evans	Hugh Evans (Hywel Eryri)
Hywel Tudur	Howell Roberts	Howell Roberts (Hywel Tudur)
Hu Gadarn	William Griffith	William Griffith (Hu Gadarn)
Idanfryn	John Hughes	John Hughes (Idanfryn)
Ieuan Nebo	Evan Jones	Evan Jones (Ieuan Nebo)
Ioan ab Hu Feddyg	John Pughe	John Pughe (Ioan ab Hu Feddyg)
Ioan ap Ioan	anhysbys (fl.1888)	Ioan ap Ioan
Ioan Eifion	John Jones	John Jones (Ioan Eifion)
Ioan Wythwr	John O. Owens	John O. Owens (Ioan Wythwr)
Iolo Caernarfon	John John Roberts	John John Roberts (Iolo Caernarfon)
Iolo Glan Twrog	John Roberts	John Roberts (Iolo Glan Twrog)
J.W. Llundain	John Williams	John Williams (J.W. Llundain)
Llechfrenin America	Hugh W. Hughes	Hugh W. Hughes (Llechfrenin America)
Llew Deulyn	Isaac B. Williams	Isaac B. Williams (Llew Deulyn)
Llwydiarth Môn	David Thomas	David Thomas (Llwydiarth Môn)
Llwydlas	William John Roberts	William John Roberts (Llwydlas)
Llyfnwy	Robert Ellis (m.1872)	Robert Ellis (Llyfnwy)
Llyfnwy	Ellis W. Hughes (g.1870)	Ellis W. Hughes (Llyfnwy)
Mair Alaw	Mary Owen	Mary Owen (Mair Alaw)
Maldwynog	John Jones	John Jones (Maldwynog)
Mawrthfab	John Owen Williams	John Owen Williams (Mawrthfab)
Meurig Wyn	Morris Williams	Morris Williams (Meurig Wyn)
Owain Meurig	Owen Morris	Owen Morris (Owain Meurig)
Pencerdd Cernyw	John Sarah	John Sarah (Pencerdd Cernyw)
Pencerdd Eifion	W. Jarrett Roberts	W. Jarrett Roberts (Pencerdd Eifion)
Pencerdd Llifon	R. Hughes Jones	R. Hughes Jones (Pencerdd Llifon)
Pencerdd Llyfnwy	Robert D. Thomas (1849-1882)	Robert D. Thomas (Pencerdd Llyfnwy)
Pencerdd Llyfnwy	Richard Griffith Owen (1869-1930)	Richard Griffith Owen (Pencerdd Llyfnwy)
Senoj Nave	Evan Jones	Evan Jones (Senoj Nave)
Seren Aerau	Sarah Sarah	Sarah Sarah (Seren Aerau)
Shan Fwyn	Jane Roberts	Jane Roberts (Shan Fwyn), Llanllyfni
Sion Caeronwy	John Jones	John Jones (Sion Caeronwy)
Sion Gwynedd	John Gwynneth	Sion Gwynedd (John Gwynneth)
Siôn Robert Lewis	John Roberts	Siôn Robert Lewis (John Roberts)
Tenorydd Llyfnwy	Hugh R. Owen	Hugh R. Owen (Tenorydd Llyfnwy)
Thomas Michaeliones	Thomas Michael Jones	Thomas Michaeliones (Thomas Michael Jones)
Trebor Aled	Robert Roberts	Robert Roberts (Trebor Aled)
Trebor Cybi	Robert Williams	Robert Williams (Trebor Cybi)
Tremlyn	David Davies	David Davies (Tremlyn)
Tryfanwy	John Richard Williams	John Richard Williams (Tryfanwy)
Tryfanydd	Thomas Radcliffe	Thomas Radcliffe (Tryfanydd)
Tudwal	Hugh Tudwal Davies	Hugh Tudwal Davies (Tudwal)
Wil Parsal	William Jones	William Jones (Wil Parsal)
Wil Tan-y-Maes	William Evans	William Evans (Wil Tan-y-Maes)
Wil Tyddyn	William Jones	William Jones (Wil Tyddyn)