Crefftwyr a Masnachwyr Uwchgwyrfai, 1868: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Irion (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
Irion (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
||
| Llinell 15: | Llinell 15: | ||
''' Perchnogion Cerbydau i deithwyr''' (“Coach and Car Proprietors”): Richard Edwards | ''' Perchnogion Cerbydau i deithwyr''' (“Coach and Car Proprietors”): Richard Edwards | ||
'''Tafarnwyr''': John Evans, [[New Inn, Clynnog Fawr|New Inn]]; Robert Evans, [[Tafarn y Sportsman, Gurn Goch]]; John Davis, [[Tafarn Ty Isaf]] | '''Tafarnwyr''': John Evans, [[New Inn, Clynnog Fawr|New Inn]]; Robert Evans, [[Tafarn y Sportsman, Gurn Goch]]; John Davis, [[Tafarn Ty Isaf]] | ||
===[[Llanaelhaearn]]=== | ===[[Llanaelhaearn]]=== | ||
'''Asiantwyr mwyngloddio''':David Lambert, Nant House | '''Asiantwyr mwyngloddio''':David Lambert, Nant House | ||
| Llinell 24: | Llinell 23: | ||
'''Seiri''':William Jones; Jacob Williams | '''Seiri''':William Jones; Jacob Williams | ||
'''Teilwriaid''': William Davies | '''Teilwriaid''': William Davies | ||
'''Tafarnwyr''': Richard Hughes, [[Tafarn | '''Tafarnwyr''': Richard Hughes, [[Tafarn y Rivals]]; Catherine Jones, [[Tafarn Tyddyn Drain]] | ||
===[[Llandwrog]]=== | ===[[Llandwrog]]=== | ||
Sylwer nad oedd unrhyw grefftwyr na phobl fusnes wedi eu rhestru yn y plwyf hwn, nac mewn pentrefi megis [[Y Fron]] a [[ | Sylwer nad oedd unrhyw grefftwyr na phobl fusnes wedi eu rhestru yn y plwyf hwn, nac mewn pentrefi megis [[Y Fron]] a [[Carmel|Charmel]], ar wahân i dafarnwyr y Groeslon a melinydd [[Melin Forgan]], serch bod gwaith megis [[Ffatri Tryfan]] a sawl siop wedi eu hen sefydlu o fewn ffiniau'r plwyf. | ||
===[[Llanllyfni]]=== | ===[[Llanllyfni]]=== | ||
'''Seiri ac Adeiladwyr''': Owen Owen | '''Seiri ac Adeiladwyr''': Owen Owen | ||
| Llinell 43: | Llinell 37: | ||
'''Tafarnwyr''': Mary Edwards, [[Tafarn Barmouth|Barmouth Arms]]; Robert H. Jones, [[Tafarn y Ffort]]; Griffith Jones, [[Tafarn y King's Head]]; John Roberts, [[Tafarn y Machine]]; Owen Roberts, [[Tafarn y Cwari|Tafarn y Quarryman’s Arms]]; Thomas Owen, [[Tafarn y Wellington]] | '''Tafarnwyr''': Mary Edwards, [[Tafarn Barmouth|Barmouth Arms]]; Robert H. Jones, [[Tafarn y Ffort]]; Griffith Jones, [[Tafarn y King's Head]]; John Roberts, [[Tafarn y Machine]]; Owen Roberts, [[Tafarn y Cwari|Tafarn y Quarryman’s Arms]]; Thomas Owen, [[Tafarn y Wellington]] | ||
'''Teilwriaid''': John Williams (hefyd yn ddilledydd) | '''Teilwriaid''': John Williams (hefyd yn ddilledydd) | ||
===[[Llanwnda]]=== | ===[[Llanwnda]]=== | ||
'''Gwneuthurwyr llechi ysgrifennu''': Bezaleel Jones | '''Gwneuthurwyr llechi ysgrifennu''': Bezaleel Jones | ||
'''Siopwyr a masnachwyr bwyd a nwyddau amrywiol''': R. Thomas; R.J. Thomas, [[Dolydd]] | '''Siopwyr a masnachwyr bwyd a nwyddau amrywiol''': R. Thomas; R.J. Thomas, [[Dolydd]] | ||
'''Tafarnwyr''': Ellis Roberts, [[Tafarn y Mount Pleasant]] | '''Tafarnwyr''': Ellis Roberts, [[Tafarn y Mount Pleasant]] | ||
===[[Pant-glas]]=== | ===[[Pant-glas]]=== | ||
'''Tafarnwyr''': Harry Jones, [[Railway Inn, Pant-glas|Railway Inn]] | '''Tafarnwyr''': Harry Jones, [[Railway Inn, Pant-glas|Railway Inn]] | ||
===[[Pen-y-groes]]=== | ===[[Pen-y-groes]]=== | ||
'''Cryddion ''': Robert Owen; Thomas Pritchard | '''Cryddion ''': Robert Owen; Thomas Pritchard | ||
| Llinell 72: | Llinell 63: | ||
'''Teilwriaid''': Eliezar Hughes; Hugh Hughes; Richard Williams (hefyd yn ddilledydd) | '''Teilwriaid''': Eliezar Hughes; Hugh Hughes; Richard Williams (hefyd yn ddilledydd) | ||
'''Torwyr cerrig a masnachwyr llechi''': David Roberts | '''Torwyr cerrig a masnachwyr llechi''': David Roberts | ||
===[[Tal-y-sarn]]=== | ===[[Tal-y-sarn]]=== | ||
Sylwer mai Nantlle oedd yr enw a ddenyddid gan Slater am y pentref hwn ym 1868, yn hytrach na’r pentref a adwaeinir heddiw fel [[Nantlle]]. | Sylwer mai Nantlle oedd yr enw a ddenyddid gan Slater am y pentref hwn ym 1868, yn hytrach na’r pentref a adwaeinir heddiw fel [[Nantlle]]. | ||
| Llinell 79: | Llinell 69: | ||
'''Tafarnwyr''': Robert Griffith, [[Tafarn yr Half Way]] | '''Tafarnwyr''': Robert Griffith, [[Tafarn yr Half Way]] | ||
'''Teilwriaid''': E. Jones; Owen Jones | '''Teilwriaid''': E. Jones; Owen Jones | ||
===[[Trefor]]=== | ===[[Trefor]]=== | ||
Rhestrir yr isod dan "Trefor Row, Llanaelhaearn". | Rhestrir yr isod dan "Trefor Row, Llanaelhaearn". | ||
'''Cryddion''': William Thomas | '''Cryddion''': William Thomas | ||
'''Groseriaid, Dilladwyr a Masnachwyr nwyddau amrywiol''': Robert Hughes | '''Groseriaid, Dilladwyr a Masnachwyr nwyddau amrywiol''': Robert Hughes | ||
===[[Y Bontnewydd]]=== | ===[[Y Bontnewydd]]=== | ||
Cynhwysir yma’r holl bobl fusnes a restrir dan “Pont Newydd” (i ddilyn sillafiad Slater), gan y byddai’r bobl hyn yn gwasanaethu’r ddau hanner o’r pentref o bobtu’r [[Afon Gwyrfai]] er nad oedd ond y darn deheuol yn Uwchgwyrfai. | Cynhwysir yma’r holl bobl fusnes a restrir dan “Pont Newydd” (i ddilyn sillafiad Slater), gan y byddai’r bobl hyn yn gwasanaethu’r ddau hanner o’r pentref o bobtu’r [[Afon Gwyrfai]] er nad oedd ond y darn deheuol yn Uwchgwyrfai. | ||
| Llinell 97: | Llinell 85: | ||
'''Tafarnwyr''': Ellen Ellis, [[Black Lion, Y Bontnewydd|Black Lion]]; Hugh Hughes, Butchers’ Arms; Evan Hughes, Newborough Arms | '''Tafarnwyr''': Ellen Ellis, [[Black Lion, Y Bontnewydd|Black Lion]]; Hugh Hughes, Butchers’ Arms; Evan Hughes, Newborough Arms | ||
'''Teilwriaid''': Richard Jones | '''Teilwriaid''': Richard Jones | ||
===[[Y Groeslon]]=== | ===[[Y Groeslon]]=== | ||
'''Melinyddion''': Robert Jones, [[Melin Forgan]], [[Y Groeslon]] | '''Melinyddion''': Robert Jones, [[Melin Forgan]], [[Y Groeslon]] | ||
'''Tafarnwyr''': Cornelius Peters, [[Gwesty'r Grugan Arms| Grugan Arms]], Y Groeslon; Owen Williams, [[Tafarn y Llanfair Arms]], Y Groeslon; John Huxley, [[Dolydd Arms]], [[Dolydd]] | '''Tafarnwyr''': Cornelius Peters, [[Gwesty'r Grugan Arms| Grugan Arms]], Y Groeslon; Owen Williams, [[Tafarn y Llanfair Arms]], Y Groeslon; John Huxley, [[Dolydd Arms]], [[Dolydd]] | ||
Fersiwn yn ôl 15:50, 22 Hydref 2025
Yn disgwyl i gael ei olygu
Isod gwelir rhestr Crefftwyr a Masnachwyr yn Uwchgwyrfai a godwyd o Gyfarwyddiadur Masnach Slater, 1868 sydd yn rhoi argraff o'r ystod o alwedigaethau a busnesau ar wahân i chwarelydda ac amaethu oedd yn bod yn y cwmwd tua 150 o flynyddoedd yn ôl.
Mae angen ar bob cymuned ei masnachwyr a chrefftwyr er mwyn i bobl gaffael eu hanghenion nada oes modd eu cynhyrchu gartref. Bu crefftwyr megis gofaint a chryddion wrthi ers canrifoedd yn Uwchgwyrfai, ac er bod angen teithio i’r dref agosaf neu ddisgwyl am y ffair leol achlysurol, yr oedd nifer o bedleriaid neu werthwyr teithiol yn galw o bryd i’w gilydd – ac roedd tafarnau wedi bod yn nodwedd o’r ardal ers y Canol Oesoedd.
Cyflwyniad i’r testun
Erbyn y 19g., fodd bynnag, a diwydiant a phoblogaeth y fro’n cynyddu, dechreuodd mwy o fân bobl fusnes weithredu’n lleol er mwyn diwallu anghenion gweithwyr lleol a oedd â mwy o arian yn eu pocedi a heb amser na thir i gynhyrchu bwyd, dillad, offer ac anghenion eraill bywyd. Nid hawdd yw cael darlun cyflawn, er bod digon o gyfeiriadau at alwedigaethau yn nogfennau’r Cyfrifiad o 1841 ymlaen, a cheir llawer o gyfeiriadau unigol at y bobl hyn mewn dogfennau a llyfrau o bob math. I gael darlun gwell, fodd bynnag, rhaid troi at y cyfarwyddiaduron masnach, sef rhestrau honedig gyflawn o holl fasnachwyr a phobl busnes yr ardal. Y pennaf o’r rhai hyn oedd Cyfarwyddiadur Slater, ond prin bod sôn am bentrefi Dyffryn Nantlle yn yr argraffiad a gyhoeddwyd ym 1859, er bod rhestr lawn o fusnesau Caernarfon a’r fro ynddo. Dichon mai adlewyrchu’r ffaith mai ardal a oedd ond yn dechrau ymrymuso’n fasnachol oedd y cwmwd a’i bentrefi. O’r rhifyn nesaf o Gyfarwyddiadur Slater ymlaen, fodd bynnag, dyddiedig 1868, ceir manylion am lawer o fusnesau yn Uwchgwyrfai dan bennawd Caernarfon. Rhaid oedd disgwyl am flynyddoedd eto cyn cael llyfr Slater oedd yn cynnwys adran oedd yn sôn yn benodol am Ben-y-groes a’r dyffryn ehangach.
Pobl busnes Uwchgwyrfai ym 1868
Isod, mae rhestr o’r busnesau a nodir yn rhifyn 1868 o Slater dan benawdau Caernarfon [1] a Nefyn [2]ond sydd yn cyfeirio at Uwchgwyrfai. Yn y llyfr hwnnw, trefnir busnesau dan benawdau yn unol â’u natur (sef cigyddion, groseriaid, gofaint ac ati) ond yma ad-drefnwyd y manylion a gopïwyd a’u gosod yn unol â’r pentrefi er mwyn gweld ym mha bentrefi a phlwyfi yr oedd y prif ganolfannau busnes.
Clynnog Fawr
Groseriaid: Solomon Jones; William Roberts Gwestai: Richard Edwards, Newborough Arms Llieinwerthwyr a dilladyddion: Solomon Jones; William Roberts Perchnogion Cerbydau i deithwyr (“Coach and Car Proprietors”): Richard Edwards Tafarnwyr: John Evans, New Inn; Robert Evans, Tafarn y Sportsman, Gurn Goch; John Davis, Tafarn Ty Isaf
Llanaelhaearn
Asiantwyr mwyngloddio:David Lambert, Nant House Cryddion:Thomas Morgan Edwards; John Hughes; Evan Williams Gofaint: Richard Davies Groseriaid, Dilladwyr a Masnachwyr nwyddau amrywiol: Richard Hughes; Griffith Humphrey; John Williams; William Williams Melinyddion: John Hughes, Melin Penllechog Seiri:William Jones; Jacob Williams Teilwriaid: William Davies Tafarnwyr: Richard Hughes, Tafarn y Rivals; Catherine Jones, Tafarn Tyddyn Drain
Llandwrog
Sylwer nad oedd unrhyw grefftwyr na phobl fusnes wedi eu rhestru yn y plwyf hwn, nac mewn pentrefi megis Y Fron a Charmel, ar wahân i dafarnwyr y Groeslon a melinydd Melin Forgan, serch bod gwaith megis Ffatri Tryfan a sawl siop wedi eu hen sefydlu o fewn ffiniau'r plwyf.
Llanllyfni
Seiri ac Adeiladwyr: Owen Owen Cryddion: John Parry Gofaint: Owen Thomas; Owen Williams, Y Berth Groseriaid: Thomas Jones; Owen Williams; William M. Williams Llieinwerthwyr a dilledyddion: Hugh Jones; John Roberts Llyfrwerthwyr: William Jones Melinyddion: Robert Roberts Siopwyr a masnachwyr bwyd a nwyddau amrywiol: Robert Roberts Tafarnwyr: Mary Edwards, Barmouth Arms; Robert H. Jones, Tafarn y Ffort; Griffith Jones, Tafarn y King's Head; John Roberts, Tafarn y Machine; Owen Roberts, Tafarn y Quarryman’s Arms; Thomas Owen, Tafarn y Wellington Teilwriaid: John Williams (hefyd yn ddilledydd)
Llanwnda
Gwneuthurwyr llechi ysgrifennu: Bezaleel Jones Siopwyr a masnachwyr bwyd a nwyddau amrywiol: R. Thomas; R.J. Thomas, Dolydd Tafarnwyr: Ellis Roberts, Tafarn y Mount Pleasant
Pant-glas
Tafarnwyr: Harry Jones, Railway Inn
Pen-y-groes
Cryddion : Robert Owen; Thomas Pritchard Cynhyrchwyr defnyddiau gwlân: Morris Owen Fferyllwyr: Hugh Williams Gofain : William Davies Groseriaid: Robert Evans; Owen Roberts Gwerthwyr cwrw: Ann Roberts Gwneuthurwyr a gwerthwyr dillad merched: .... Gordon; Mary Parry Gwneuthurwyr llechi ysgrifennu: Thomas Lloyd Jones; John Williams Haearnwerthwyr: Owen Roberts Llawfeddygon: Evan Roberts; John Williams, M.D. Llawfeddygon anifeiliaid: Hugh Jones, Gelli Bach Llieinwerthwyr a dilledyddion: William Daniel O’Brien; Owen Roberts Llyfrwerthwyr: Griffith Lewis Meddygon esgyrn: Richard Evans; Thomas Evans Oriadurwyr a gwneuthurwyr clociau: John Thomas Siopwyr a masnachwyr bwyd a nwyddau amrywiol: Thomas Griffith; David Owen; John Roberts; Robert Williams; Thomas Williams Tafarnwyr: John Griffith, Bryncir Arms; Edward Griffith, Tafarn Sign Horse; Robert Hughes, Tafarn y Stag’s Head Teilwriaid: Eliezar Hughes; Hugh Hughes; Richard Williams (hefyd yn ddilledydd) Torwyr cerrig a masnachwyr llechi: David Roberts
Tal-y-sarn
Sylwer mai Nantlle oedd yr enw a ddenyddid gan Slater am y pentref hwn ym 1868, yn hytrach na’r pentref a adwaeinir heddiw fel Nantlle.
Groseriaid: Evan Evans; Ellis Hughes, Tŷ’n-y-weirglodd (ger Gwernor); Thomas Roberts Gwestai: Hugh Williams, Commercial Inn Tafarnwyr: Robert Griffith, Tafarn yr Half Way Teilwriaid: E. Jones; Owen Jones
Trefor
Rhestrir yr isod dan "Trefor Row, Llanaelhaearn".
Cryddion: William Thomas Groseriaid, Dilladwyr a Masnachwyr nwyddau amrywiol: Robert Hughes
Y Bontnewydd
Cynhwysir yma’r holl bobl fusnes a restrir dan “Pont Newydd” (i ddilyn sillafiad Slater), gan y byddai’r bobl hyn yn gwasanaethu’r ddau hanner o’r pentref o bobtu’r Afon Gwyrfai er nad oedd ond y darn deheuol yn Uwchgwyrfai.
Bragyddion: Ellen Ellis; William Thomas Cryddion: David Roberts Cynhyrchwyr winsi: Daniel Jones; Benjamin Owen Gofaint: Robert Roberts, Llwyn Beuno; Henry Williams, Llwyn Beuno Llieinwerthwyr a dilledyddion: Griffith Roberts Melinyddion: John Lloyd Jones Seiri ac Adeiladwyr’: Robert Roberts Siopwyr a masnachwyr bwyd a nwyddau amrywiol: Morris Parry; Owen Parry; Henry Williams; William Williams Tafarnwyr: Ellen Ellis, Black Lion; Hugh Hughes, Butchers’ Arms; Evan Hughes, Newborough Arms Teilwriaid: Richard Jones
Y Groeslon
Melinyddion: Robert Jones, Melin Forgan, Y Groeslon Tafarnwyr: Cornelius Peters, Grugan Arms, Y Groeslon; Owen Williams, Tafarn y Llanfair Arms, Y Groeslon; John Huxley, Dolydd Arms, Dolydd