Crefftwyr a Masnachwyr Uwchgwyrfai, 1868: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Neidio i'r panel llywio
Neidio i'r bar chwilio
Irion (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
Irion (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
||
| Llinell 6: | Llinell 6: | ||
==Cyflwyniad i’r testun== | ==Cyflwyniad i’r testun== | ||
Erbyn y 19g., fodd bynnag, a diwydiant a phoblogaeth y fro’n cynyddu, dechreuodd mwy o fân bobl fusnes weithredu’n lleol er mwyn diwallu anghenion gweithwyr lleol a oedd â mwy o arian yn eu pocedi a heb amser na thir i gynhyrchu bwyd, dillad, offer ac anghenion eraill bywyd. | Erbyn y 19g., fodd bynnag, a diwydiant a phoblogaeth y fro’n cynyddu, dechreuodd mwy o fân bobl fusnes weithredu’n lleol er mwyn diwallu anghenion gweithwyr lleol a oedd â mwy o arian yn eu pocedi a heb amser na thir i gynhyrchu bwyd, dillad, offer ac anghenion eraill bywyd. | ||
Nid hawdd yw cael darlun cyflawn, er bod digon o gyfeiriadau at alwedigaethau yn nogfennau’r Cyfrifiad o 1841 ymlaen, a cheir llawer o gyfeiriadau unigol at y bobl hyn mewn dogfennau a llyfrau o bob math. I gael darlun gwell, fodd bynnag, rhaid troi at y cyfarwyddiaduron masnach, sef rhestrau honedig gyflawn o holl fasnachwyr a phobl busnes yr ardal. Y pennaf o’r rhai hyn oedd Cyfarwyddiadur Slater, ond prin bod sôn am bentrefi [[Dyffryn Nantlle]] yn yr argraffiad a gyhoeddwyd ym 1859, er bod rhestr lawn o fusnesau Caernarfon a’r fro ynddo. Dichon mai adlewyrchu’r ffaith mai ardal a oedd ond yn dechrau ymrymuso’n fasnachol oedd y cwmwd a’i bentrefi. O’r rhifyn nesaf o Gyfarwyddiadur Slater ymlaen, fodd bynnag, dyddiedig 1868, ceir | Nid hawdd yw cael darlun cyflawn, er bod digon o gyfeiriadau at alwedigaethau yn nogfennau’r Cyfrifiad o 1841 ymlaen, a cheir llawer o gyfeiriadau unigol at y bobl hyn mewn dogfennau a llyfrau o bob math. I gael darlun gwell, fodd bynnag, rhaid troi at y cyfarwyddiaduron masnach, sef rhestrau honedig gyflawn o holl fasnachwyr a phobl busnes yr ardal. Y pennaf o’r rhai hyn oedd Cyfarwyddiadur Slater, ond prin bod sôn am bentrefi [[Dyffryn Nantlle]] yn yr argraffiad a gyhoeddwyd ym 1859, er bod rhestr lawn o fusnesau Caernarfon a’r fro ynddo. Dichon mai adlewyrchu’r ffaith mai ardal a oedd ond yn dechrau ymrymuso’n fasnachol oedd y cwmwd a’i bentrefi. O’r rhifyn nesaf o Gyfarwyddiadur Slater ymlaen, fodd bynnag, dyddiedig 1868, ceir manylion am lawer o fusnesau yn Uwchgwyrfai dan bennawd Caernarfon. Rhaid oedd disgwyl am flynyddoedd eto cyn cael llyfr Slater oedd yn cynnwys adran oedd yn sôn yn benodol am [[Pen-y-groes|Ben-y-groes]] a’r dyffryn ehangach. | ||
==Pobl busnes Uwchgwyrfai ym 1868== | ==Pobl busnes Uwchgwyrfai ym 1868== | ||
Isod, mae rhestr o’r busnesau a nodir yn rhifyn 1868 o Slater dan | Isod, mae rhestr o’r busnesau a nodir yn rhifyn 1868 o Slater dan benawdau Caernarfon <ref>''Slater's Directory of Gloucestershsire, Herefordshire, Monmouthshire, Shropshire and |Wales, 1868'' (Manceinion a Llundain, 1868) tt.581-8, ar gael ar y Wê ar Wefan ''University of Leicester Special Collections On-line'' [https://leicester.contentdm.oclc.org/digital/collection/p16445coll4/id/90995/rec/3], cyrchwyd 21.10.2025</ref> a Nefyn <ref>Slater, ''op.cit., tt.664-5</ref>ond sydd yn cyfeirio at Uwchgwyrfai. Yn y llyfr hwnnw, trefnir busnesau dan benawdau yn unol â’u natur (sef cigyddion, groseriaid, gofaint ac ati) ond yma ad-drefnwyd y manylion a gopïwyd a’u gosod yn unol â’r pentrefi er mwyn gweld ym mha bentrefi a phlwyfi yr oedd y prif ganolfannau busnes. | ||
===[[Clynnog Fawr]]=== | ===[[Clynnog Fawr]]=== | ||
'''Groseriaid''': Solomon Jones; William Roberts | '''Groseriaid''': Solomon Jones; William Roberts | ||
'''Gwestai''': Richard Edwards, [[ | '''Gwestai''': Richard Edwards, [[Gwesty'r Beuno|Newborough Arms]] | ||
'''Llieinwerthwyr a dilladyddion''': Solomon Jones; William Roberts | '''Llieinwerthwyr a dilladyddion''': Solomon Jones; William Roberts | ||
''' Perchnogion Cerbydau i deithwyr''' (“Coach and Car Proprietors”): Richard Edwards | ''' Perchnogion Cerbydau i deithwyr''' (“Coach and Car Proprietors”): Richard Edwards | ||
'''Tafarnwyr''': John Evans, [[New Inn, Clynnog Fawr|New Inn]]; Robert Evans, [[Tafarn y Sportsman, Gurn Goch]] | '''Tafarnwyr''': John Evans, [[New Inn, Clynnog Fawr|New Inn]]; Robert Evans, [[Tafarn y Sportsman, Gurn Goch]] | ||
===[[Llandwrog | ===Llanaelhaearn=== | ||
===[[Llandwrog=== | |||
Sylwer nad oedd unrhyw grefftwyr na phobl fusnes wedi eu rhestru yn y plwyf hwn, nac mewn pentrefi megis [[Y Fron]] a [[Caramel|Charmel]], ar wahan i dafarnwyr y Groeslon a melinydd [[Melin Forgan]], serch bod gwaith megis [[Ffatri Tryfan]] a sawl siop wedi eu hen sefydlu o fewn ffiniau'r plwyf. | |||
===[[Llanllyfni]]=== | ===[[Llanllyfni]]=== | ||
| Llinell 29: | Llinell 30: | ||
'''Melinyddion''': Robert Roberts | '''Melinyddion''': Robert Roberts | ||
'''Siopwyr a masnachwyr bwyd a nwyddau amrywiol''': Robert Roberts | '''Siopwyr a masnachwyr bwyd a nwyddau amrywiol''': Robert Roberts | ||
'''Tafarnwyr''': Mary Edwards, [[Barmouth Arms]]; Robert H. Jones, [[Tafarn y | '''Tafarnwyr''': Mary Edwards, [[Tafarn Barmouth|Barmouth Arms]]; Robert H. Jones, [[Tafarn y Ffort]]; Griffith Jones, [[Tafarn y King's Head]]; John Roberts, [[Tafarn y Machine]]; Owen Roberts, [[Tafarn y Cwari|Tafarn y Quarryman’s Arms]]; Thomas Owen, [[Tafarn y Wellington]] | ||
'''Teilwriaid''': John Williams (hefyd yn ddilledydd) | '''Teilwriaid''': John Williams (hefyd yn ddilledydd) | ||
| Llinell 38: | Llinell 39: | ||
===[[Pant-glas]]=== | ===[[Pant-glas]]=== | ||
'''Tafarnwyr''': Harry Jones, [[Railway Inn]] | '''Tafarnwyr''': Harry Jones, [[Railway Inn, Pant-glas|Railway Inn]] | ||
===[[Pen-y-groes]]=== | ===[[Pen-y-groes]]=== | ||
'''Cryddion ''': Robert Owen; Thomas Pritchard | |||
'''Cynhyrchwyr defnyddiau gwlân''': Morris Owen | |||
'''Fferyllwyr''': Hugh Williams | |||
'''Gofain ''': William Davies | |||
'''Groseriaid''': Robert Evans; Owen Roberts | |||
'''Gwerthwyr cwrw''': Ann Roberts | |||
'''Gwneuthurwyr a gwerthwyr dillad merched''': .... Gordon; Mary Parry | |||
'''Gwneuthurwyr llechi ysgrifennu''': Thomas Lloyd Jones; John Williams | |||
'''Haearnwerthwyr''': Owen Roberts | |||
'''Llawfeddygon''': Evan Roberts; John Williams, M.D. | |||
'''Llawfeddygon anifeiliaid''': Hugh Jones, Gelli Bach | |||
'''Llieinwerthwyr a dilledyddion''': William Daniel O’Brien; Owen Roberts | |||
'''Llyfrwerthwyr''': Griffith Lewis | |||
'''Meddygon esgyrn''': Richard Evans; Thomas Evans | |||
'''Oriadurwyr a gwneuthurwyr clociau''': John Thomas | |||
'''Siopwyr a masnachwyr bwyd a nwyddau amrywiol''': Thomas Griffith; David Owen; John Roberts; Robert Williams; Thomas Williams | |||
'''Tafarnwyr''': John Griffith, Bryncir Arms; Edward Griffith, [[Tafarn Sign Horse]]; Robert Hughes, [[Tafarn y Stag, Pen-y-groes|Tafarn y Stag’s Head]] | |||
'''Teilwriaid''': Eliezar Hughes; Hugh Hughes; Richard Williams (hefyd yn ddilledydd) | |||
'''Torwyr cerrig a masnachwyr llechi''': David Roberts | |||
===[[Tal-y-sarn]]=== | ===[[Tal-y-sarn]]=== | ||
Sylwer mai Nantlle oedd yr enw a ddenyddid gan Slater am y pentref hwn ym 1868, yn hytrach na’r pentref a adwaeinir heddiw fel [[Nantlle]]. | Sylwer mai Nantlle oedd yr enw a ddenyddid gan Slater am y pentref hwn ym 1868, yn hytrach na’r pentref a adwaeinir heddiw fel [[Nantlle]]. | ||
'''Groseriaid''': Evan Evans; Ellis Hughes, Tŷ’n-y-weirglodd (ger Gwernor); Thomas Roberts | |||
'''Gwestai''': Hugh Williams, Commercial Inn | |||
'''Tafarnwyr''': Robert Griffith, [[Tafarn yr Half Way]] | |||
'''Teilwriaid''': E. Jones; Owen Jones | |||
===[[Trefor]]=== | |||
===[[Y Bontnewydd]]=== | ===[[Y Bontnewydd]]=== | ||
Cynhwysir yma’r holl bobl fusnes a restrir dan “Pont Newydd” (i ddilyn sillafiad Slater), gan y byddai’r bobl hyn yn gwasanaethu’r ddau hanner o’r pentref o bobtu’r [[Afon Gwyrfai]] er nad oedd ond y darn deheuol yn Uwchgwyrfai. | Cynhwysir yma’r holl bobl fusnes a restrir dan “Pont Newydd” (i ddilyn sillafiad Slater), gan y byddai’r bobl hyn yn gwasanaethu’r ddau hanner o’r pentref o bobtu’r [[Afon Gwyrfai]] er nad oedd ond y darn deheuol yn Uwchgwyrfai. | ||
'''Bragyddion''': Ellen Ellis; William Thomas | |||
'''Cryddion''': David Roberts | |||
'''Cynhyrchwyr winsi''': Daniel Jones; Benjamin Owen | |||
'''Gofaint''': Robert Roberts, Llwyn Beuno; Henry Williams, Llwyn Beuno | |||
'''Llieinwerthwyr a dilledyddion''': Griffith Roberts | |||
'''Melinyddion''': John Lloyd Jones | |||
'''Seiri ac Adeiladwyr'''’: Robert Roberts | |||
'''Siopwyr a masnachwyr bwyd a nwyddau amrywiol''': Morris Parry; Owen Parry; Henry Williams; William Williams | |||
'''Tafarnwyr''': Ellen Ellis, [[Black Lion, Y Bontnewydd|Black Lion]]; Hugh Hughes, Butchers’ Arms; Evan Hughes, Newborough Arms | |||
'''Teilwriaid''': Richard Jones | |||
===[[Y Groeslon]]=== | |||
'''Melinyddion''': Robert Jones, [[Melin Forgan]], [[Y Groeslon]] | |||
'''Tafarnwyr''': Cornelius Peters, [[Gwesty'r Grugan Arms| Grugan Arms]], Y Groeslon; Owen Williams, [[Tafarn y Llanfair Arms]], Y Groeslon; John Huxley, [[Dolydd Arms]], [[Dolydd]] | |||
Fersiwn yn ôl 15:28, 22 Hydref 2025
Yn disgwyl i gael ei olygu
Isod gwelir rhestr Crefftwyr a Masnachwyr yn Uwchgwyrfai a godwyd o Gyfarwyddiadur Masnach Slater, 1868 sydd yn rhoi argraff o'r ystod o alwedigaethau a busnesau ar wahân i chwarelydda ac amaethu oedd yn bod yn y cwmwd tua 150 o flynyddoedd yn ôl.
Mae angen ar bob cymuned ei masnachwyr a chrefftwyr er mwyn i bobl gaffael eu hanghenion nada oes modd eu cynhyrchu gartref. Bu crefftwyr megis gofaint a chryddion wrthi ers canrifoedd yn Uwchgwyrfai, ac er bod angen teithio i’r dref agosaf neu ddisgwyl am y ffair leol achlysurol, yr oedd nifer o bedleriaid neu werthwyr teithiol yn galw o bryd i’w gilydd – ac roedd tafarnau wedi bod yn nodwedd o’r ardal ers y Canol Oesoedd.
Cyflwyniad i’r testun
Erbyn y 19g., fodd bynnag, a diwydiant a phoblogaeth y fro’n cynyddu, dechreuodd mwy o fân bobl fusnes weithredu’n lleol er mwyn diwallu anghenion gweithwyr lleol a oedd â mwy o arian yn eu pocedi a heb amser na thir i gynhyrchu bwyd, dillad, offer ac anghenion eraill bywyd. Nid hawdd yw cael darlun cyflawn, er bod digon o gyfeiriadau at alwedigaethau yn nogfennau’r Cyfrifiad o 1841 ymlaen, a cheir llawer o gyfeiriadau unigol at y bobl hyn mewn dogfennau a llyfrau o bob math. I gael darlun gwell, fodd bynnag, rhaid troi at y cyfarwyddiaduron masnach, sef rhestrau honedig gyflawn o holl fasnachwyr a phobl busnes yr ardal. Y pennaf o’r rhai hyn oedd Cyfarwyddiadur Slater, ond prin bod sôn am bentrefi Dyffryn Nantlle yn yr argraffiad a gyhoeddwyd ym 1859, er bod rhestr lawn o fusnesau Caernarfon a’r fro ynddo. Dichon mai adlewyrchu’r ffaith mai ardal a oedd ond yn dechrau ymrymuso’n fasnachol oedd y cwmwd a’i bentrefi. O’r rhifyn nesaf o Gyfarwyddiadur Slater ymlaen, fodd bynnag, dyddiedig 1868, ceir manylion am lawer o fusnesau yn Uwchgwyrfai dan bennawd Caernarfon. Rhaid oedd disgwyl am flynyddoedd eto cyn cael llyfr Slater oedd yn cynnwys adran oedd yn sôn yn benodol am Ben-y-groes a’r dyffryn ehangach.
Pobl busnes Uwchgwyrfai ym 1868
Isod, mae rhestr o’r busnesau a nodir yn rhifyn 1868 o Slater dan benawdau Caernarfon [1] a Nefyn [2]ond sydd yn cyfeirio at Uwchgwyrfai. Yn y llyfr hwnnw, trefnir busnesau dan benawdau yn unol â’u natur (sef cigyddion, groseriaid, gofaint ac ati) ond yma ad-drefnwyd y manylion a gopïwyd a’u gosod yn unol â’r pentrefi er mwyn gweld ym mha bentrefi a phlwyfi yr oedd y prif ganolfannau busnes.
Clynnog Fawr
Groseriaid: Solomon Jones; William Roberts Gwestai: Richard Edwards, Newborough Arms Llieinwerthwyr a dilladyddion: Solomon Jones; William Roberts Perchnogion Cerbydau i deithwyr (“Coach and Car Proprietors”): Richard Edwards Tafarnwyr: John Evans, New Inn; Robert Evans, Tafarn y Sportsman, Gurn Goch
Llanaelhaearn
[[Llandwrog
Sylwer nad oedd unrhyw grefftwyr na phobl fusnes wedi eu rhestru yn y plwyf hwn, nac mewn pentrefi megis Y Fron a Charmel, ar wahan i dafarnwyr y Groeslon a melinydd Melin Forgan, serch bod gwaith megis Ffatri Tryfan a sawl siop wedi eu hen sefydlu o fewn ffiniau'r plwyf.
Llanllyfni
Seiri ac Adeiladwyr: Owen Owen Cryddion: John Parry Gofaint: Owen Thomas; Owen Williams, Y Berth Groseriaid: Thomas Jones; Owen Williams; William M. Williams Llieinwerthwyr a dilledyddion: Hugh Jones; John Roberts Llyfrwerthwyr: William Jones Melinyddion: Robert Roberts Siopwyr a masnachwyr bwyd a nwyddau amrywiol: Robert Roberts Tafarnwyr: Mary Edwards, Barmouth Arms; Robert H. Jones, Tafarn y Ffort; Griffith Jones, Tafarn y King's Head; John Roberts, Tafarn y Machine; Owen Roberts, Tafarn y Quarryman’s Arms; Thomas Owen, Tafarn y Wellington Teilwriaid: John Williams (hefyd yn ddilledydd)
Llanwnda
Gwneuthurwyr llechi ysgrifennu: Bezaleel Jones Siopwyr a masnachwyr bwyd a nwyddau amrywiol: R. Thomas; R.J. Thomas, Dolydd Tafarnwyr: Ellis Roberts, Tafarn y Mount Pleasant
Pant-glas
Tafarnwyr: Harry Jones, Railway Inn
Pen-y-groes
Cryddion : Robert Owen; Thomas Pritchard Cynhyrchwyr defnyddiau gwlân: Morris Owen Fferyllwyr: Hugh Williams Gofain : William Davies Groseriaid: Robert Evans; Owen Roberts Gwerthwyr cwrw: Ann Roberts Gwneuthurwyr a gwerthwyr dillad merched: .... Gordon; Mary Parry Gwneuthurwyr llechi ysgrifennu: Thomas Lloyd Jones; John Williams Haearnwerthwyr: Owen Roberts Llawfeddygon: Evan Roberts; John Williams, M.D. Llawfeddygon anifeiliaid: Hugh Jones, Gelli Bach Llieinwerthwyr a dilledyddion: William Daniel O’Brien; Owen Roberts Llyfrwerthwyr: Griffith Lewis Meddygon esgyrn: Richard Evans; Thomas Evans Oriadurwyr a gwneuthurwyr clociau: John Thomas Siopwyr a masnachwyr bwyd a nwyddau amrywiol: Thomas Griffith; David Owen; John Roberts; Robert Williams; Thomas Williams Tafarnwyr: John Griffith, Bryncir Arms; Edward Griffith, Tafarn Sign Horse; Robert Hughes, Tafarn y Stag’s Head Teilwriaid: Eliezar Hughes; Hugh Hughes; Richard Williams (hefyd yn ddilledydd) Torwyr cerrig a masnachwyr llechi: David Roberts
Tal-y-sarn
Sylwer mai Nantlle oedd yr enw a ddenyddid gan Slater am y pentref hwn ym 1868, yn hytrach na’r pentref a adwaeinir heddiw fel Nantlle.
Groseriaid: Evan Evans; Ellis Hughes, Tŷ’n-y-weirglodd (ger Gwernor); Thomas Roberts Gwestai: Hugh Williams, Commercial Inn Tafarnwyr: Robert Griffith, Tafarn yr Half Way Teilwriaid: E. Jones; Owen Jones
Trefor
Y Bontnewydd
Cynhwysir yma’r holl bobl fusnes a restrir dan “Pont Newydd” (i ddilyn sillafiad Slater), gan y byddai’r bobl hyn yn gwasanaethu’r ddau hanner o’r pentref o bobtu’r Afon Gwyrfai er nad oedd ond y darn deheuol yn Uwchgwyrfai.
Bragyddion: Ellen Ellis; William Thomas Cryddion: David Roberts Cynhyrchwyr winsi: Daniel Jones; Benjamin Owen Gofaint: Robert Roberts, Llwyn Beuno; Henry Williams, Llwyn Beuno Llieinwerthwyr a dilledyddion: Griffith Roberts Melinyddion: John Lloyd Jones Seiri ac Adeiladwyr’: Robert Roberts Siopwyr a masnachwyr bwyd a nwyddau amrywiol: Morris Parry; Owen Parry; Henry Williams; William Williams Tafarnwyr: Ellen Ellis, Black Lion; Hugh Hughes, Butchers’ Arms; Evan Hughes, Newborough Arms Teilwriaid: Richard Jones
Y Groeslon
Melinyddion: Robert Jones, Melin Forgan, Y Groeslon Tafarnwyr: Cornelius Peters, Grugan Arms, Y Groeslon; Owen Williams, Tafarn y Llanfair Arms, Y Groeslon; John Huxley, Dolydd Arms, Dolydd