Ynadon Heddwch Uwchgwyrfai: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Irion (sgwrs | cyfraniadau) |
Irion (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
||
| (Ni ddangosir 19 golygiad rhyngol gan yr un defnyddiwr) | |||
| Llinell 20: | Llinell 20: | ||
Mae'r cyfrifoldeb am benodi ynadon yng Nghymru yn nwylo'r Arglwydd Ganghellor ar gymeradwyaeth Arglwydd Raglaw y Sir, a dyna sut mae hi wedi bod ers 1536. Cyhoeddir "Comisiwn yr Heddwch" ar ddechrau teyrnasiad pob brenin Lloegr; mae hwn yn ddogfen sy'n rhestru'r rhai o fewn ffiniau'r sir sydd yn cael gweithredu fel ynadon heddwch. Ychwanegir at y Comisiwn pan y penodir ynadon ychwanegol newydd, ac weithiau cyhoeddid Comisiwn newydd diwygiedig yn ystod teyrnasiad brenin pe bai angen gwneud newidiadau mawr. Ers y 19g fodd bynnag, er bod pob ynad yn cael ei enwi ar y Comisiwn sirol, rhoddir fo neu hi ar fainc benodol o fewn y sir. | Mae'r cyfrifoldeb am benodi ynadon yng Nghymru yn nwylo'r Arglwydd Ganghellor ar gymeradwyaeth Arglwydd Raglaw y Sir, a dyna sut mae hi wedi bod ers 1536. Cyhoeddir "Comisiwn yr Heddwch" ar ddechrau teyrnasiad pob brenin Lloegr; mae hwn yn ddogfen sy'n rhestru'r rhai o fewn ffiniau'r sir sydd yn cael gweithredu fel ynadon heddwch. Ychwanegir at y Comisiwn pan y penodir ynadon ychwanegol newydd, ac weithiau cyhoeddid Comisiwn newydd diwygiedig yn ystod teyrnasiad brenin pe bai angen gwneud newidiadau mawr. Ers y 19g fodd bynnag, er bod pob ynad yn cael ei enwi ar y Comisiwn sirol, rhoddir fo neu hi ar fainc benodol o fewn y sir. | ||
==Ynadon | ==Ynadon â chysylltiad ag Uwchgwyrfai== | ||
Yma fe restrir enwau ynadon sydd â'u cartrefi neu eu prif gysylltiad â'r sir o fewn ffiniau Uwchgwyrfai. Nid yw'r rhestr yn gyflawn, mae'n debyg ac weithiau nid yw'n sicr (a chofio mor gyffredin yw cyfenwau Cymru) pa unigolyn o'r un enw y cyfeiriwyd ato. Sylwer mai dynion yn unig a benodwyd hyd at y 20g, a rhaid oedd iddynt fod yn bobl wedi eu haddysgu a'r gallu i ddefnyddio Saesneg yn rugl, gyda safle amlwg yn y gymdeithas, o dras uchel a chyda digon o fodd. At ei gilydd, tirfeddianwyr, sgweieriaid sylweddol ac ambell i offeiriad o dras uchel a benodid. Erbyn hyn, fodd bynnag, ymdrechir at gael croestoriad o'r gymdeithas leol - ond nid felly y bu a phrin y gellid hawlio bod prawf mewn llys yn brawf o flaen rhai o'r un math a statws â'r cyhuddedig. | Yma fe restrir enwau ynadon sydd â'u cartrefi neu eu prif gysylltiad â'r sir o fewn ffiniau Uwchgwyrfai. Nid yw'r rhestr yn gyflawn, mae'n debyg ac weithiau nid yw'n sicr (a chofio mor gyffredin yw cyfenwau Cymru) pa unigolyn o'r un enw y cyfeiriwyd ato. Sylwer mai dynion yn unig a benodwyd hyd at y 20g, a rhaid oedd iddynt fod yn bobl wedi eu haddysgu a'r gallu i ddefnyddio Saesneg yn rugl, gyda safle amlwg yn y gymdeithas, o dras uchel a chyda digon o fodd. At ei gilydd, tirfeddianwyr, sgweieriaid sylweddol ac ambell i offeiriad o dras uchel a benodid. Erbyn hyn, fodd bynnag, ymdrechir at gael croestoriad o'r gymdeithas leol - ond nid felly y bu a phrin y gellid hawlio bod prawf mewn llys yn brawf o flaen rhai o'r un math a statws â'r cyhuddedig. | ||
| Llinell 27: | Llinell 27: | ||
Mae rhestrau o ynadon Uwchgwyrfai ar gael, 1541-1689 mewn llyfr<ref>J.R.S. Phillips, ''The Justices of the Peace in Wales and Monmouthshire, 1541-1689'' (Caerdydd, 1975), tt.17-36</ref>, ond nid yw mor hawdd, heb droi at Gomisiynau'r Heddwch, i ganfod rhai ar ôl y dyddiad hwnnw. Rhoddir dyddiad pan ymddangosir yr ynad am y tro cyntaf yn y cofnodion.,lle mae hynny'n hysbys. | Mae rhestrau o ynadon Uwchgwyrfai ar gael, 1541-1689 mewn llyfr<ref>J.R.S. Phillips, ''The Justices of the Peace in Wales and Monmouthshire, 1541-1689'' (Caerdydd, 1975), tt.17-36</ref>, ond nid yw mor hawdd, heb droi at Gomisiynau'r Heddwch, i ganfod rhai ar ôl y dyddiad hwnnw. Rhoddir dyddiad pan ymddangosir yr ynad am y tro cyntaf yn y cofnodion.,lle mae hynny'n hysbys. | ||
*William | *[[William Glynn (Y Sarsiant)|William Glynn]] neu William ap Robert, [[Lleuar]] (1547)<ref>W. Ogwen Williams, ''A Calendar of the Caernarvonshire Quarter Sessions Records'', (Caernarfon, 1956) t.247-8</ref> | ||
*[[William | *[[William Glynn]], Glynllifon (1552 hyd 1595)<ref>W. Ogwen Williams, ''A Calendar of the Caernarvonshire Quarter Sessions Records'', (Caernarfon, 1956) t.248</ref> | ||
*[[Thomas | *[[Thomas Glynn, Glynllifon I|Thomas Glynn]], [[Glynllifon]] (1595) - ar farwolaeth ei dad, William Glynn | ||
*William Glynn, Lleuar (1601) | *William Glynn, [[Lleuar Fawr]] (1601) | ||
*William Glynn, Glynllifon (1602 hyd 1619) | *William Glynn, Glynllifon (1602 hyd 1619) | ||
*Humphrey Meredydd, [[ | *Humphrey Meredydd, [[Mynachdy Gwyn]] (1605 hyd 1628) | ||
*Thomas Glynn, Glynllifon (1621 hyd | *[[Thomas Glynn, AS a botanegydd|Thomas Glynn]], Glynllifon (1621 hyd 1647) - yn dilyn marwolaeth ei dad, William Glynn | ||
*Thomas Glynn, Nantlle (1625) | *Thomas Glynn, Nantlle (1625) | ||
*[[Edmund Glynn]], 6ed fab Glynllifon, Yr Hendre (1649) | *[[Edmund Glynn]], 6ed fab Glynllifon, [[Hendre (Llanwnda)|Yr Hendre]] (1649-?1684) | ||
*[[John Glynn]], ail fab Glynllifon (1650-1666) - Arglwydd Brif Ustus Cromwell | *[[John Glynn (Y Sarsiant)]], ail fab Glynllifon (1650-1666) - Arglwydd Brif Ustus Cromwell | ||
*George Twisleton, Lleuar (1650-1660) | *[[George Twisleton]], Lleuar (1650-1660) | ||
*Edmund Glynn, Bryn-y-gwdion - sef [[Bryn Gwydion]] (1656) | *Edmund Glynn, Bryn-y-gwdion - sef [[Bryn Gwydion]] (1656) | ||
*Thomas Bulkeley, [[Plas Dinas]] (1662-1686) | *Thomas Bulkeley, [[Plas Dinas]] (1662-1686) | ||
| Llinell 43: | Llinell 43: | ||
*William Wynn, Llanwnda (1662) | *William Wynn, Llanwnda (1662) | ||
*Richard Glynn (1663) | *Richard Glynn (1663) | ||
*John Glynn, | *[[John Glynn (yr olaf)|John Glynn]], Glynllifon (1670) | ||
*Thomas Glynn, [[Plas Newydd]] (1672) | *Thomas Glynn, [[Plas Newydd]] (1672) | ||
*William Glynn, | *William Glynn, Yr Hendre (1680-1716) | ||
*George Twisleton, Lleuar (1686) | *[[George Twisleton (iau)]], Lleuar (1686) | ||
Golygiad diweddaraf yn ôl 20:03, 26 Tachwedd 2020
Penodwyd ynadon heddwch yng Nghymru am y tro cyntaf yn unol â'r Ddeddf Uno (1536), ac yn Sir Gaernarfon mae'n debyg i'r rhai cyntaf gael eu penodi erbyn 1541 os nad yn gynt.
Hanes Cyffredinol
Roedd y swydd yn Lloegr wedi ei sefydlu dan Ddeddf Ynadon heddwch 1361. Ni ddylid gwneud y camgymeriad, fodd bynnag, nad oedd system hollol drefnus ac effeithiol o gadw trefn cyn hynny, dan y Tywysogion ac wedyn dan reolaeth y Saeson, 1282-1536. Mae'r swydd o ynad yn parhau hyd heddiw, ond cafwyd newidiadau mawr yng nghanol y 19g pan sefydlwyd y Llys Bach (neu Llys yr Heddlu neu Sesiwn Fach) ac wedyn ym 1973, pan sefydlwyd Llys y Goron yn lle'r Llys Chwarter, lle eisteddai ynadon y sir i gyd dan gadeiryddiaeth barnwr profiadol.
Yn ystod cyfnod y teulu Tudur ar orsaf Lloegr (1485-1603) rhoddwyd mwy a mwy o ddyletswyddau ar ysgwyddau'r ynadon fel nad oeddynt yn cadw trefn yn erbyn troseddwyr yn unig, ond yn fwyfwy'n dod yn reolwyr y siroedd, gyda llawer o ddyletswyddau sifil, megis trwyddedu tafarndai, ysgwyddo cyfrifoldebau am bontydd cyhoeddus, goruchwylio cynnal y tlodion, sicrhau pwysau a mesurau teg, trwyddedu porthmyn a hyd yn oed, yng nghyfnod Oliver Cromwell, gweinyddu priodasau a gorfodi deddfau cadw'r Saboth.
Ceir manylion llawn am hanes a dyletswyddau'r ynadon mewn llyfrau cyffredinol.[1]
Llysoedd yr Ynadon
O 1541 ymlaen, hyd 1973, arferai ynadon y sir (neu'n hytrach y rhai ohonynt a oedd yn byw'n weddol leol ac yn cymryd eu dyletswyddau o ddifrif) gwrdd bedair gwaith y flwyddyn yn Llys y Sesiwn Chwarter, a gynhelid fel arfer yng Nghaernarfon (ond yn ystod y 16g, weithiau yng Nghonwy). Yno y trafodwyd materion sirol a deliwyd gyda throseddwyr a oedd wedi eu hanfon at y llys gan ynadon yn gweithredu'n unigol. Os oedd angen nifer o dystion lleol mewn ardal ymhell o Gaernarfon, neu os oedd y llys wedi methu â chwblhau ei fusnes ar y diwrnod, cynhelid sesiynau gohiriedig mewn mannau ar draws y sir. Mae hanes o lysoedd gohiriedig yn cael eu cynnal, er enghraifft, ym Metws Gwernrhiw yn Llandwrog yn y 17g.
Tan ganol y 19g, nid oedd sesiynau lleol lle cwrddai ynadon ardal fel arfer, a gweithredodd ynad yn ol ei ddoethineb, gan rwymo torwyr yr heddwch i ymddwyn yn heddychlon a thraddodi drwgweithredwyr gwaeth (megis terfysgwyr, lladron a'u tebyg) i sefyll eu prawf yn y llys chwarter. Gallai ynad gymryd datganiadau gan dystion neu achwynwyr, cyhoeddi gwarantau arestio a weithredid gan gwnstabaliaid lleol, ac wedyn cynnal croesholiadau y rhai a gyhuddwyd. Nid yw'n glir, fodd bynnag, i ba raddau y defnyddid y pŵer i garcharu neu ddirwyo drwgweithredwyr y tua llan i lys ffurfiol. Dylid cymryd hanesion y sgweier ac ynad lleol yn cosbi potswyr (er enghraifft) gyda phinsiad o halen mae'n debyg.
O ganol y 19g ymlaen, datblygodd system o feinciau lleol a oedd yn cynnal eu sesiynau lleol i ddelio gyda throseddau andditadwy (non-indictable), sef troseddau bychan - mân gwffio, mân ladrata ac yn y blaen. Roedd gan y trefi fel Caernarfon eu meinciau eu hunain, ond roedd y rhan fwyaf o Uwchgwyrfai yn syrthio y tu fewn i diriogaeth mainc Uwchgwyrfai - dim ond plwyf Llanaelhaearn a oedd yn ddiweddarach yn rhan o ardal mainc Llŷn. Parhaodd mainc Gwyrfai hyd 1984, pan unwyd hi gyda mainc Caernarfon. Erbyn hyn, gyda uniadau diweddar, un fainc sy'n delio gyda holl faterion Gwynedd a Môn.
Swyddog y llys yw Clerc yr Heddwch. Fel arfer, penodwyd rhywun oedd yn hyddysg yn y Gyfraith, ac yn fab i fonheddwr.
Penodi ynadon
Mae'r cyfrifoldeb am benodi ynadon yng Nghymru yn nwylo'r Arglwydd Ganghellor ar gymeradwyaeth Arglwydd Raglaw y Sir, a dyna sut mae hi wedi bod ers 1536. Cyhoeddir "Comisiwn yr Heddwch" ar ddechrau teyrnasiad pob brenin Lloegr; mae hwn yn ddogfen sy'n rhestru'r rhai o fewn ffiniau'r sir sydd yn cael gweithredu fel ynadon heddwch. Ychwanegir at y Comisiwn pan y penodir ynadon ychwanegol newydd, ac weithiau cyhoeddid Comisiwn newydd diwygiedig yn ystod teyrnasiad brenin pe bai angen gwneud newidiadau mawr. Ers y 19g fodd bynnag, er bod pob ynad yn cael ei enwi ar y Comisiwn sirol, rhoddir fo neu hi ar fainc benodol o fewn y sir.
Ynadon â chysylltiad ag Uwchgwyrfai
Yma fe restrir enwau ynadon sydd â'u cartrefi neu eu prif gysylltiad â'r sir o fewn ffiniau Uwchgwyrfai. Nid yw'r rhestr yn gyflawn, mae'n debyg ac weithiau nid yw'n sicr (a chofio mor gyffredin yw cyfenwau Cymru) pa unigolyn o'r un enw y cyfeiriwyd ato. Sylwer mai dynion yn unig a benodwyd hyd at y 20g, a rhaid oedd iddynt fod yn bobl wedi eu haddysgu a'r gallu i ddefnyddio Saesneg yn rugl, gyda safle amlwg yn y gymdeithas, o dras uchel a chyda digon o fodd. At ei gilydd, tirfeddianwyr, sgweieriaid sylweddol ac ambell i offeiriad o dras uchel a benodid. Erbyn hyn, fodd bynnag, ymdrechir at gael croestoriad o'r gymdeithas leol - ond nid felly y bu a phrin y gellid hawlio bod prawf mewn llys yn brawf o flaen rhai o'r un math a statws â'r cyhuddedig.
Teulu Glynllifon a'u perthnasau oedd yr unig rai yn Uwchgwyrfai i fyw yn y cwmwd a ddal tiroedd sylweddol yno, ac felly teulu'r Glynniaid oedd llawer iawn o ynadon y cwmwd trwy'r canrifoedd hyd at y 20g.
Mae rhestrau o ynadon Uwchgwyrfai ar gael, 1541-1689 mewn llyfr[2], ond nid yw mor hawdd, heb droi at Gomisiynau'r Heddwch, i ganfod rhai ar ôl y dyddiad hwnnw. Rhoddir dyddiad pan ymddangosir yr ynad am y tro cyntaf yn y cofnodion.,lle mae hynny'n hysbys.
- William Glynn neu William ap Robert, Lleuar (1547)[3]
- William Glynn, Glynllifon (1552 hyd 1595)[4]
- Thomas Glynn, Glynllifon (1595) - ar farwolaeth ei dad, William Glynn
- William Glynn, Lleuar Fawr (1601)
- William Glynn, Glynllifon (1602 hyd 1619)
- Humphrey Meredydd, Mynachdy Gwyn (1605 hyd 1628)
- Thomas Glynn, Glynllifon (1621 hyd 1647) - yn dilyn marwolaeth ei dad, William Glynn
- Thomas Glynn, Nantlle (1625)
- Edmund Glynn, 6ed fab Glynllifon, Yr Hendre (1649-?1684)
- John Glynn (Y Sarsiant), ail fab Glynllifon (1650-1666) - Arglwydd Brif Ustus Cromwell
- George Twisleton, Lleuar (1650-1660)
- Edmund Glynn, Bryn-y-gwdion - sef Bryn Gwydion (1656)
- Thomas Bulkeley, Plas Dinas (1662-1686)
- William Wynn, Pengwern (1662)
- William Wynn, Llanwnda (1662)
- Richard Glynn (1663)
- John Glynn, Glynllifon (1670)
- Thomas Glynn, Plas Newydd (1672)
- William Glynn, Yr Hendre (1680-1716)
- George Twisleton (iau), Lleuar (1686)
Mae'r erthygl hon yn eginyn. Gallwch helpu prosiect Cof y Cwmwd drwy ychwanegu ati . Mae manylion am sut i wneud hyn yma
Cyfeiriadau
- ↑ Syr Thomas Skyrme, Justices of the Peace (Chichester, 1991), ac yn arbennig Cyfrol III lle ceir hanes manwl ynadon Cymru; The Justices of the Peace in Wales and Monmouthshire, 1541-1689 (Caerdydd, 1975), tt.IX-XXV; a F.T. Giles, The Magistrates Courts, (Pelican, 1949).
- ↑ J.R.S. Phillips, The Justices of the Peace in Wales and Monmouthshire, 1541-1689 (Caerdydd, 1975), tt.17-36
- ↑ W. Ogwen Williams, A Calendar of the Caernarvonshire Quarter Sessions Records, (Caernarfon, 1956) t.247-8
- ↑ W. Ogwen Williams, A Calendar of the Caernarvonshire Quarter Sessions Records, (Caernarfon, 1956) t.248