Ymddiriedolaeth Dyrpeg Sir Gaernarfon: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Irion (sgwrs | cyfraniadau) Crëwyd tudalen newydd yn dechrau gyda 'Sefydlwyd '''Ymddiriedolaeth Dyrpeg Sir Gaernarfon''' ym 1768 trwy ddeddf seneddol. Gan fod y cyfrifoldeb am gynnal ffyrdd y sir wedi gorwedd gyda phlwyfi...' |
Irion (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
||
| (Ni ddangosir y 3 golygiad yn y canol gan 2 ddefnyddiwr arall) | |||
| Llinell 1: | Llinell 1: | ||
Sefydlwyd '''Ymddiriedolaeth Dyrpeg Sir Gaernarfon''' ym 1768 trwy ddeddf seneddol. Gan fod y cyfrifoldeb am gynnal ffyrdd y sir wedi | Sefydlwyd '''Ymddiriedolaeth Dyrpeg Sir Gaernarfon''' ym 1768 trwy ddeddf seneddol. Gan fod y cyfrifoldeb am gynnal ffyrdd y sir wedi cael ei ysgwyddo gan blwyfi unigol dan arolygaeth yr ynadon heddwch, roedd wedi profi'n amhosibl i sicrhau cysondeb neu gydgordio o ran cynnal a chadw'r ffyrdd mewn cyflwr derbyniol. O dipyn i beth, sefydlwyd ymddiriedolaethau ar draws Cymru - a Lloegr - a fyddai'n creu system fodern ac effeithlon o ran ffyrdd. Telid am y gwaith hwn trwy godi tollau ar y sawl a ddefnyddiai'r ffyrdd, a gosodwyd giatiau ar draws y lôn bob hyn a hyn lle byddai'n rhaid talu'r doll. Gan fod rhai ymddiriedolaethau'n farus, cododd gwrthwynebiad ffyrnig a esgorodd yn y diwedd ar Derfysgoedd Rebeca - er nad oes cofnod o drwbl mawr yn Sir Gaernarfon. | ||
Cychwynnodd yr Ymddiriedolaeth ar ei gwaith trwy greu ffordd fawr o Gonwy trwy Fangor a Chaernarfon ac ymlaen am Bwllheli. Ar ôl sicrhau ail ddeddf a ganiataodd i'r Ymddiriedpolaeth adeiladu ffordd o Gonwy i Lanrwst ym 1777, bu'r Ymddiriedolaeth yn gweithio'n galed i orffen y gwaith. Symudodd ymlaen wedyn, gan sicrhau deddf arall eto, hynny ym 1810, i gysylltu eu ffyrdd nhw gyda ffordd dyrpeg Ymddiriedolaeth Dyrpeg Porthdinlläen, a oedd wedi ei hawdurdodi i adeiladu ffordd o Borthdinlläen trwy Bwllheli, Tremadog a Beddgelert i Gapel Curig. Yn ogystal â ffyrdd o Gaernarfon i Ben-y-gwryd a Beddgelert (gyda rhannau o'r ffordd olaf hon yn pasio trwy [[Uwchgwyrfai]] rhwng [[Cwellyn]] a [[Rhyd-ddu]]), cafwyd awdurdod i adeiladu ffordd o [[Glan-rhyd]] trwy [[Pen-y-groes|Ben-y-groes]] i Dremadog,ynghyd â ffordd groes o [[Clynnog Fawr|Glynnog]] i [[Berth]] ger [[Llanllyfni]] ac o Ben-y-groes heibio [[Pant Du]] a [[Gelli-ffrydiau]] i Ryd-ddu. Erbyn yr 1820au felly roedd gan Uwchgwyrfai ddwy lôn bost o safon, ynghyd â lôn o Glynnog ar hyd [[Dyffryn Nantlle]]. | Cychwynnodd yr Ymddiriedolaeth ar ei gwaith trwy greu ffordd fawr o Gonwy trwy Fangor a Chaernarfon ac ymlaen am Bwllheli. Ar ôl sicrhau ail ddeddf a ganiataodd i'r Ymddiriedpolaeth adeiladu ffordd o Gonwy i Lanrwst ym 1777, bu'r Ymddiriedolaeth yn gweithio'n galed i orffen y gwaith. Symudodd ymlaen wedyn, gan sicrhau deddf arall eto, hynny ym 1810, i gysylltu eu ffyrdd nhw gyda ffordd dyrpeg Ymddiriedolaeth Dyrpeg Porthdinlläen, a oedd wedi ei hawdurdodi i adeiladu ffordd o Borthdinlläen trwy Bwllheli, Tremadog a Beddgelert i Gapel Curig. Yn ogystal â ffyrdd o Gaernarfon i Ben-y-gwryd a Beddgelert (gyda rhannau o'r ffordd olaf hon yn pasio trwy [[Uwchgwyrfai]] rhwng [[Cwellyn]] a [[Rhyd-ddu]]), cafwyd awdurdod i adeiladu ffordd o [[Glan-rhyd]] trwy [[Pen-y-groes|Ben-y-groes]] i Dremadog,ynghyd â ffordd groes o [[Clynnog Fawr|Glynnog]] i [[Berth]] ger [[Llanllyfni]] ac o Ben-y-groes heibio [[Pant Du]] a [[Gelli-ffrydiau]] i Ryd-ddu. Erbyn yr 1820au felly roedd gan Uwchgwyrfai ddwy lôn bost o safon, ynghyd â lôn o Glynnog ar hyd [[Dyffryn Nantlle]]. | ||
Er mwyn talu am y gwaith, rhaid oedd codi tollbyrth. Lleolwyd nifer o fewn ffinau'r cwmwd, er y giatiau mwyaf cynhyrchiol oedd giatiau Pont Seiont a Maes Mawr (ychydig uwchben tref Pwllheli, ger Tyddyn Iocws). Wrth basio'r giatiau hyn a thalu'r doll, gellid teithio cryn bellter gan fod y tocyn yn "rhyddhau" giatiau yn nes ymlaen ar y siwrne. Os oedd rhywun yn cychwyn ar daith o fewn y cwmwd, roedd rhaid cofio fod tollborth cyn cyrraedd y dref agosaf. Serch hynny, roedd yna nifer o dollbyrth o fewn ffiniau'r cwmwd i | Er mwyn talu am y gwaith, rhaid oedd codi tollbyrth. Lleolwyd nifer o fewn ffinau'r cwmwd, er y giatiau mwyaf cynhyrchiol oedd giatiau Pont Seiont a Maes Mawr (ychydig uwchben tref Pwllheli, ger Tyddyn Iocws). Wrth basio'r giatiau hyn a thalu'r doll, gellid teithio cryn bellter gan fod y tocyn yn "rhyddhau" giatiau yn nes ymlaen ar y siwrne. Os oedd rhywun yn cychwyn ar daith o fewn y cwmwd, roedd rhaid cofio fod tollborth cyn cyrraedd y dref agosaf. Serch hynny, roedd yna nifer o dollbyrth o fewn ffiniau'r cwmwd i ddal y traffig mwy lleol: | ||
* Tollborth [[Dolydd]] | * Tollborth [[Tyrpeg Dolydd|Dolydd]] | ||
* Tollborth [[Y Berth]] | * Tollborth [[Tyrpeg Y Berth|Y Berth]] | ||
* Tollborth [[Clynnog-fawr]] | * Tollborth [[Tyrpeg Clynnog Fawr|Clynnog-fawr]] | ||
* Tollborth [[Llanaelhaearn]] - caewyd pan agorwyd Tollborth Clynnog-fawr. | * Tollborth [[Tyrpeg Llanaelhaearn|Llanaelhaearn]] - caewyd pan agorwyd Tollborth Clynnog-fawr. | ||
* Tollborth [[Pant Du]] | * Tollborth [[Tyrpeg Pant Du|Pant Du]] | ||
* Tollborth [[Gelli-ffrydiau]] | * Tollborth [[Tyrpeg Gelli|Gelli-ffrydiau]] | ||
* Tollborth [[Rhyd-ddu]] | * Tollborth [[Tyrpeg Rhyd-ddu|Rhyd-ddu]] | ||
Nid oedd y rhai a gadwai'r | Nid oedd y rhai a gadwai'r tollbyrth yn weision i'r Ymddiriedolaeth. Yn hytrach, gofynnid am dendrau bob blwyddyn am redeg y giatiau hyn a chodi'r tollau. Byddai'r sawl a enillai'r tendr yn cael ei elw trwy sicrhau bod pob ceiniog ddyledus yn cael ei thalu. | ||
Trwy ganol y 19g. ceisiodd yr Ymddiriedolaeth leihau'r dyledion oedd ganddi. O swm nid ansylweddol o £18,636 ym 1846, llwyddwyd i ostwng y ffigwr i ddim ond £726 ym 1881.<ref>R.T. Pritchard, ''The Caernarvonshire Turnpike Trust'', ''Cylchgrawn Hanes Sir Gaernarfon'', Cyf.17 (1956), tt.62-74</ref> | Trwy ganol y 19g. ceisiodd yr Ymddiriedolaeth leihau'r dyledion oedd ganddi. O swm nid ansylweddol o £18,636 ym 1846, llwyddwyd i ostwng y ffigwr i ddim ond £726 ym 1881.<ref>R.T. Pritchard, ''The Caernarvonshire Turnpike Trust'', ''Cylchgrawn Hanes Sir Gaernarfon'', Cyf.17 (1956), tt.62-74</ref> | ||
Ym 1882, diddymwyd yr Ymddiriedolaeth, gan ryddhau ei ffyrdd o dollau. Unig olion y system erbyn hyn yw'r tollbyrth - mae'r rhan fwyaf | Ym 1882, diddymwyd yr Ymddiriedolaeth, gan ryddhau ei ffyrdd o dollau. Unig olion y system erbyn hyn yw'r tollbyrth - mae'r rhan fwyaf ac eithrio Dolydd, Llanaelhaearn a Rhyd-ddu i'w gweld hyd heddiw. | ||
==Cyfeiriadau== | ==Cyfeiriadau== | ||
[[Categori:Ffyrdd]] | [[Categori:Ffyrdd]] | ||
Golygiad diweddaraf yn ôl 12:42, 20 Ionawr 2023
Sefydlwyd Ymddiriedolaeth Dyrpeg Sir Gaernarfon ym 1768 trwy ddeddf seneddol. Gan fod y cyfrifoldeb am gynnal ffyrdd y sir wedi cael ei ysgwyddo gan blwyfi unigol dan arolygaeth yr ynadon heddwch, roedd wedi profi'n amhosibl i sicrhau cysondeb neu gydgordio o ran cynnal a chadw'r ffyrdd mewn cyflwr derbyniol. O dipyn i beth, sefydlwyd ymddiriedolaethau ar draws Cymru - a Lloegr - a fyddai'n creu system fodern ac effeithlon o ran ffyrdd. Telid am y gwaith hwn trwy godi tollau ar y sawl a ddefnyddiai'r ffyrdd, a gosodwyd giatiau ar draws y lôn bob hyn a hyn lle byddai'n rhaid talu'r doll. Gan fod rhai ymddiriedolaethau'n farus, cododd gwrthwynebiad ffyrnig a esgorodd yn y diwedd ar Derfysgoedd Rebeca - er nad oes cofnod o drwbl mawr yn Sir Gaernarfon.
Cychwynnodd yr Ymddiriedolaeth ar ei gwaith trwy greu ffordd fawr o Gonwy trwy Fangor a Chaernarfon ac ymlaen am Bwllheli. Ar ôl sicrhau ail ddeddf a ganiataodd i'r Ymddiriedpolaeth adeiladu ffordd o Gonwy i Lanrwst ym 1777, bu'r Ymddiriedolaeth yn gweithio'n galed i orffen y gwaith. Symudodd ymlaen wedyn, gan sicrhau deddf arall eto, hynny ym 1810, i gysylltu eu ffyrdd nhw gyda ffordd dyrpeg Ymddiriedolaeth Dyrpeg Porthdinlläen, a oedd wedi ei hawdurdodi i adeiladu ffordd o Borthdinlläen trwy Bwllheli, Tremadog a Beddgelert i Gapel Curig. Yn ogystal â ffyrdd o Gaernarfon i Ben-y-gwryd a Beddgelert (gyda rhannau o'r ffordd olaf hon yn pasio trwy Uwchgwyrfai rhwng Cwellyn a Rhyd-ddu), cafwyd awdurdod i adeiladu ffordd o Glan-rhyd trwy Ben-y-groes i Dremadog,ynghyd â ffordd groes o Glynnog i Berth ger Llanllyfni ac o Ben-y-groes heibio Pant Du a Gelli-ffrydiau i Ryd-ddu. Erbyn yr 1820au felly roedd gan Uwchgwyrfai ddwy lôn bost o safon, ynghyd â lôn o Glynnog ar hyd Dyffryn Nantlle.
Er mwyn talu am y gwaith, rhaid oedd codi tollbyrth. Lleolwyd nifer o fewn ffinau'r cwmwd, er y giatiau mwyaf cynhyrchiol oedd giatiau Pont Seiont a Maes Mawr (ychydig uwchben tref Pwllheli, ger Tyddyn Iocws). Wrth basio'r giatiau hyn a thalu'r doll, gellid teithio cryn bellter gan fod y tocyn yn "rhyddhau" giatiau yn nes ymlaen ar y siwrne. Os oedd rhywun yn cychwyn ar daith o fewn y cwmwd, roedd rhaid cofio fod tollborth cyn cyrraedd y dref agosaf. Serch hynny, roedd yna nifer o dollbyrth o fewn ffiniau'r cwmwd i ddal y traffig mwy lleol:
* Tollborth Dolydd * Tollborth Y Berth * Tollborth Clynnog-fawr * Tollborth Llanaelhaearn - caewyd pan agorwyd Tollborth Clynnog-fawr. * Tollborth Pant Du * Tollborth Gelli-ffrydiau * Tollborth Rhyd-ddu
Nid oedd y rhai a gadwai'r tollbyrth yn weision i'r Ymddiriedolaeth. Yn hytrach, gofynnid am dendrau bob blwyddyn am redeg y giatiau hyn a chodi'r tollau. Byddai'r sawl a enillai'r tendr yn cael ei elw trwy sicrhau bod pob ceiniog ddyledus yn cael ei thalu.
Trwy ganol y 19g. ceisiodd yr Ymddiriedolaeth leihau'r dyledion oedd ganddi. O swm nid ansylweddol o £18,636 ym 1846, llwyddwyd i ostwng y ffigwr i ddim ond £726 ym 1881.[1]
Ym 1882, diddymwyd yr Ymddiriedolaeth, gan ryddhau ei ffyrdd o dollau. Unig olion y system erbyn hyn yw'r tollbyrth - mae'r rhan fwyaf ac eithrio Dolydd, Llanaelhaearn a Rhyd-ddu i'w gweld hyd heddiw.
Cyfeiriadau
- ↑ R.T. Pritchard, The Caernarvonshire Turnpike Trust, Cylchgrawn Hanes Sir Gaernarfon, Cyf.17 (1956), tt.62-74