Ffynhonnau Uwchgwyrfai

Oddi ar Cof y Cwmwd
Neidio i'r panel llywio Neidio i'r bar chwilio

Mae nifer o ffynhonnau Uwchgwyrfai â hanes sy'n mynd yn ôl gannoedd os nad miloedd o flynyddoedd. Mae gan rai enwau, ac mae rhai yn meddu ar rinweddau gwirioneddol neu honedig. Rhai o'r rhain yw'r ffynhonnau sanctaidd a gysylltir yn aml â saint oes cynnar yr Eglwys Geltaidd. Rhestrir rhai hynod isod, a cheir erthyglau unigol am rai ohonynt.

Cyn dyddiau pibellau dŵr, roedd gan bob fferm a'r rhan fwyaf o dai ffynnon, naill ai un a fyrlymodd o'r graig gerllaw neu un a oedd wedi ei gwneud trwy dyllu i lawr nes cyrraedd lefel y dŵr yn y ddaear. Yn y man pibellwyd rhai gan greu ffynnon gymunedol yng nghanol pentref (megis yn Llandwrog, neu ddarparu cyflenwad i nifer o dyddynnod a ffermydd y fro (megis yn achos Ffynnon Wen ger y Bryngwyn).

Ffynhonnau Uwchgwyrfai

Dyma restr o rai o ffynhonnau'r cwmwd sydd â hanes neilltuol yn perthyn iddynt[1]:

Plwyf Clynnog Fawr

Ffynnon Beuno (Clynnog Fawr)

Ffynnon Ddigwg

Ffynnon Nantcall

Plwyf Llanaelhaearn

Ffynnon Aelhaearn

Plwyf Llandwrog

Ffynnon Cilmin

Ffynnon Edliw

Ffynnon Wen, Maes Tryfan

Plwyf Llanllyfni

Ffynnon Rhedyw

Ffynnon y Doctor

Plwyf Llanwnda

Ffynnon Garmon

Ffynnon Beuno (Llanwnda)

Cyfeiriadau

  1. Francis Jones, The Holy Wells of Wales, (Caerdydd, 1954), passim; Comisiwn Henebion Cymru, Caernarvonshire, Cyf.2, (Llundain, 1960), passim; Gwefan Dyffryn Nantlle [1] a chyfeiriadau unigol a/neu wybodaeth bersonol