Swyddfeydd Post Uwchgwyrfai
Mae rhaglen o 'resymoli' nifer swyddfeydd post Uwchgwyrfai wedi digwydd yn ystod y blynyddoedd diwethaf, a chyn hynny caewyd nifer o sioydd a oedd arfer bopd yn gartref i gownteri swyddfa'r bost. Ar un adeg roedd swyddfa bost ym mhron bob cymuned, fawr a bach, yn y cwmwd. EWREbyn hyn, llond llaw yn unig sy'n aros, ynghyd anifer o safleoedd lle gelwir swyddfa bost deithiol unwaith neu ddwy'r wythnos. Yn awr (2018) ceir swyddfeydd post sefydlog o fewn terfynnau'r cwmwd yn y mannau canlynol yn unig: Trefor, Pen-y-groes, Tal-y-sarn, Dolydd a'r Bontnewydd - yn achos yr olaf o'r rhain, peth newydd yw swyddfa bost yn y Bontnewydd ar ochr Uwchgwyrfai i'r ffin - arferai swyddfa bost fod wrth y cilfan lle mae blwch post hyd heddiw yr ochr arall i'r bont, ac wedyn yn Beuno Stores ar lôn Caeathro. Mae swyddfa bost symudol yn galw mewn saith pentref arall am awr neu ddwy bob wythnos (2018).
Yr oedd cyfeiriad mewn rhannau o'r cwmwd yn cynnwys enw pentref Groeslon neu Ben-y-groes yn cael ei ddilyn gan y llythrennau RSO. Roedd RSO yn sefyll am railway sub office, neu (yn ôl rhai er yn anghywir), railway sorting office. Cariwyd y bagiau o bost ar y rheilffordd yn syth i orsaf Y Groeslon neu Pen-y-groes yn lle bod y llythyrau'n mynd i'r prif swyddfa ddidoli leol yng Nghaernarfon yn gyntaf. Arbedai hyn hyd at ddiwrnod i'r bost ar ei thaith. Diddymwyd yr arfer swyddogol o nodi'r llythyrau RSO ar ôl 1905, er bod llawer o bobl yn dal i'w harddel am flynyddoedd wedyn.[1]
Crewyd y rhestr ganlynol o gymunedau lle caed swyddfeydd post o fapiau Ordnans o 1888 ymlaen:
Plwyf Llanwnda
Llanwnda, ger yr orsaf
Rhostryfan. Erbyn hyn mae fan symudol yn darparu gwasanaeth achlysurol.
Rhosgadfan. Erbyn hyn mae fan symudol yn darparu gwasanaeth achlysurol.
Plwyf Llandwrog
Ffrwd, ar gyfer pentref Llandwrog. Fe'i symudwyd i dŷ ger borth yr eglwys ym mhentref Llandwrog tua 1950.
Y Groeslon. Erbyn hyn gwasanaethir y Groeslon o gownter swyddfa bost yn Siop Dolydd.
Bwlch-y-llyn, sef Fron neu Cesarea
Tal-y-sarn Bellach mae gwasanaeth rhan amser yn y Ganolfan Gymdeithasol.
Plwyf Llanllyfni
Llanllyfni
Nasareth Erbyn hyn mae fan symudol yn darparu gwasanaeth achlysurol.
Plwyf Clynnog Fawr
Clynnog Fawr Erbyn hyn mae fan symudol yn darparu gwasanaeth achlysurol.
Pant-glas Erbyn hyn mae fan symudol yn darparu gwasanaeth achlysurol.
Plwyf Llanaelhaearn
Llanaelhaearn. Erbyn hyn mae fan symudol yn darparu gwasanaeth achlysurol.
Mae'r erthygl hon yn eginyn. Gallwch helpu prosiect Cof y Cwmwd drwy ychwanegu ati . Mae manylion am sut i wneud hyn yma
Byddai unrhyw fanylion am swyddfeydd post unigol yn derbyn croeso arbennig dan penawdau'r pentrefi perthnasol.