Erthyglau newydd

5 Rhagfyr 2025

• 14:5014:50, 5 Rhagfyr 2025 Fron Dinas (hanes | golygu) [26 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Yn ailgyfeirio at Tŷ Cnap) Tagiau: Ailgyfeiriad newydd
• 14:3514:35, 5 Rhagfyr 2025 David Pierce Williams (hanes | golygu) [2,315 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Dechrau tudalen newydd gyda "Roedd yr Henadur David Pierce Williams (1843-1915), gŵr o Waunfawr yn wreiddiol yn fasnachwr llechi, cadeirydd Pwyllgor Addysg y sir ac ynad heddwch, a symudodd gyda'i wraig i fyw yn Fron Dinas, Bontnewydd ym 1908. Am flynyddoedd bu'n byw yn Dolafon, Llanberis, ac yn y fan honno fe'i etholwyd fel aelod cyntaf Cyngor Sir Gaernarfon dros y pentref. Wedi sefydlu'r Cyngor, fe'i etholwyd yn gadeirydd cyntaf y Cyngor gan y cynghorwyr. Bu hefyd yn gad...")

4 Rhagfyr 2025

• 19:5719:57, 4 Rhagfyr 2025 Tŷ Clap (hanes | golygu) [26 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Yn ailgyfeirio at Tŷ Cnap) Tagiau: Ailgyfeiriad newydd
• 19:1819:18, 4 Rhagfyr 2025 Tŷ Cnap (hanes | golygu) [4,304 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Dechrau tudalen newydd gyda "Hen fferm yn ymestyn at ryw 34 erw oedd '''Tŷ Clap''' neu Tŷ Cnap - mae'r sill;afiad yn amrywio gydol y 19g.. Bu'n rhan o Ystad Plas-yn-Bont tan tua 1819, pan chwalwyd yr ystad honno.<ref>W. Gilbert Williams, ‘’Hen Deuluoedd Llanwnda. II. Lewisiaid Plas-yn-Bont’’, Trafodion Cym. Hanes Sir Gaernarfon, cyf. 5 (1944), t.41</ref> Erbyn adeg y map degwm, tua 1840, Anne Ellis, gweddw John Ellis o Ryllech, Llannor<ref>Am hanes y teulu, gweler erthygl ar...")
• 16:4816:48, 4 Rhagfyr 2025 Tafarn y Wellington (hanes | golygu) [811 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Dechrau tudalen newydd gyda "Yng Nghyfarwyddiadaur Masnach Slater dyddedig 1868 rhestrir tafarn yn Llanllyfni o'r enw y '''Wellington''', gyda Thomas Owen yn dafarnwr yno. Dyna'r dyn oedd yn dafarnwr ym 1861 yn nhafarn y Cwari a'r dafarn honno'n sefyll gerllaw rhes o dai o'r enw Wellington Terrace. Nid oes sôn yng nghyfrifiadau 1861 na 1871 am Dafarn y Wellington, ond roedd Thomas Owen yn byw yn rhif 1 Rhes Wellington ym 1871, ac yntau'n 89 oed. Yn nes ymlaen yn y g...")

1 Rhagfyr 2025

• 16:4716:47, 1 Rhagfyr 2025 Owen Lloyd (hanes | golygu) [7,688 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Dechrau tudalen newydd gyda "Roedd '''Owen Lloyd''' yn ŵr bonheddig (“gentleman”) a fi farw ym 1734.<ref>LlGC Cofnodion Profiant B/1734/64</ref>. Gellir ei ystyried fel aelod o’r dosbarth o fân foneddygion a oedd yn dechrau’n ymffurfio’n ddosbarth canol trwy ddilyn galwedigaethau proffesiynol gan nad oedd eu statws cymdeithasol yn ddigonol iddynt gael eu hystyried ymysg rheolwyr naturiol y sir, sef y prif berchnogion ystadau. Yn achos Owen Lloyd, roedd o’n berchen ar rywfaint...")

20 Tachwedd 2025

• 19:4119:41, 20 Tachwedd 2025 Melin Cae'r Ffridd (hanes | golygu) [30 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Yn ailgyfeirio at Melin Forgan) Tagiau: Ailgyfeiriad newydd

4 Tachwedd 2025

• 20:4420:44, 4 Tachwedd 2025 Hugh Hughes Cadfan (hanes | golygu) [46 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Yn ailgyfeirio at Hugh Hughes (Cadfan Gwynedd)) Tagiau: Ailgyfeiriad newydd
• 20:2720:27, 4 Tachwedd 2025 Cadfan Gwynedd (hanes | golygu) [46 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Yn ailgyfeirio at Hugh Hughes (Hugh Cadfan)) Tagiau: Ailgyfeiriad newydd yr enw gwreiddiol oedd "Hugh Cadfan"
• 20:2620:26, 4 Tachwedd 2025 Hugh Hughes (Cadfan Gwynedd) (hanes | golygu) [3,283 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Dechrau tudalen newydd gyda "I'w barhau Roedd '''Hugh Hughes''' a fagwyd yn Rhosgadfan yn un o arloeswyr y symudiad i sefydlu trefedigaeth Gymreig a Chymraeg yn y Wladfa. Roedd rhieni Hugh Hughes (Lewis Hughes ac Elinor) yn byw ym Mhengwrli (neu Ben Gwylwyr), ar yr allt rhwng Rhostryfana Rhosgadfan cyn iddynt symud i gartref y teulu, sef Cae'r Odyn - dim ond ychydig gaeau i ffwrdd. Yn ôl rhestr fedydd Hugh Hughes, cafodd ei eni yng nghartref ei fam yn Nhrefdraeth, Môn ond yn [...") yr enw gwreiddiol oedd "Hugh Hughes (Hugh Cadfan)"

30 Hydref 2025

• 16:2516:25, 30 Hydref 2025 Tafarn Sign Horse (hanes | golygu) [2,170 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Dechrau tudalen newydd gyda "Safai dafarn o'r enw '''Sign Horse''' yn ardal Treddafydd o bentref Pen-y-groes tua chanol y 19g. Mewn adroddiad papur newydd am gyfarfod blynyddol Llys Trwyddedu ardal Caernarfon ym 1865 fodd bynnag, nodwyd mai Elizabeth Griffiths oedd tafarnwraig yr Horse.<ref>''Caernarvon and Denbigh Herald'', 2.9.1865, t.3</ref> Un cyfeiriad arall sydd wedi dod i'r golwg yw hynny yn atgofion Owen Owen, lle nodir bod "Sign...") yr enw gwreiddiol oedd "Tafarn y Horse"

29 Hydref 2025

• 20:2320:23, 29 Hydref 2025 Tafarn yr Half Way (hanes | golygu) [516 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Dechrau tudalen newydd gyda "Roedd adeilad o'r enw "Half Way" wedi bod ar y ffordd rhwng Pen-y-groes a phentref Tal-y-sarn ers degawdau cyn bod sôn am dafarn yno. Adeg Cyfrifiad 1881, nodir mai Evan Morris, gof 53 oed a hanai o Sir Fôn oedd yn cadw'r dafarn.<ref>Cyfrifiad plwyf Llanllyfni 1881</ref> Bu'n agored tan ddechrau'r ganrif bresennol, un o dafarnau olaf yDyffryn Nantlle i gau. ==Cyfeiriadau== Categori:Tafarndai")
• 18:0818:08, 29 Hydref 2025 Clynnog Fawr - crud ein llenyddiaeth gynnar (hanes | golygu) [3,353 beit] Cyfaill Eben (sgwrs | cyfraniadau) (Dechrau tudalen newydd gyda "Am ganrifoedd yn ystod yr Oesoedd Canol bu mynachlog ac eglwys Beuno Sant yng Nghlynnog Fawr yn ganolfan bwysig ym maes llenyddiaeth Gymraeg gynnar a chynhyrchwyd nifer o weithiau pwysig yno. Yng nghanol y 13g bu Iorwerth ap Madog yn ail-lunio rhannau helaeth o'r Gyfraith Gymreig - Cyfraith Hywel - ac fe'i hystyrid yn arbenigwr yn y maes. Mewn ymchwil a gyflawnodd yn y 1950au dangosodd Dr Dafydd Jenkins fod Iorwerth yn perthyn i deulu ysgolheigaidd yn a...")
• 17:2517:25, 29 Hydref 2025 Tafarn y Machine (hanes | golygu) [1,696 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Dechrau tudalen newydd gyda "Roedd '''Tafarn y Machine''' yn dafarn a gedwid gan chwarelwr o'r enw Griffith Owen, chwarelwr 35 oed ym 1851, a'r wraig Margaret, 39 oed - y ddau'n lleol, Griffith o blwyf Llandwrog a Margaret o blwyf Llanwnda. Safai'r dafarn yn ardal Coedmadog o bentref Tal-y-sarn, a dichon ei bod yn diwallu anghenion rhai o'r chwarelwyr lleol am gwrw ar ddiwedd sifft.<ref>Cyfrifiad plwyf LLanllyfni 1851</ref> Mewn adroddiad papur newydd am gyfarfod blynyddol Llys Trwyd...")
• 12:0812:08, 29 Hydref 2025 Tafarn yr Engineer's Arms (hanes | golygu) [1,495 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Dechrau tudalen newydd gyda "Roedd yr '''Engineer's Arms''' yn dafarn ym mhen gogleddol Pen-y-groes ger Rhesdai Treddafydd.")

28 Hydref 2025

• 17:1917:19, 28 Hydref 2025 Tafarn y Brynkir Arms (hanes | golygu) [729 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Dechrau tudalen newydd gyda "Y dafarn gyntaf ym mhentref Pen-y-groes wrth deithio o gyfeiriad Caernarfon oedd y '''Brynkir Arms''' a godwyd tua 1856. Mae'r adeilad yn sefyll hyd heddiw, gyda'r enw "Gwylfa". Mewn adroddiad papur newydd am gyfarfod blynyddol Llys Trwyddedu ardal Caernarfon ym 1865 nodwyd mai John Griffiths oedd y tafarnwr.<ref>''Caernarvon and Denbigh Herald'', 2.9.1865, t.3</ref> Yn gymharol fuan wedyn fe 'i hetifeddwyd gan feddyg oedd yn ddirwestwr pybyr a roddodd y d...")
• 10:4410:44, 28 Hydref 2025 Tremlyn (hanes | golygu) [40 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Yn ailgyfeirio at David Davies (Tremlyn)) Tagiau: Ailgyfeiriad newydd
• 10:2410:24, 28 Hydref 2025 Fferyllfardd (hanes | golygu) [56 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Yn ailgyfeirio at William Morgan Williams (Fferyllfardd)) Tagiau: Ailgyfeiriad newydd

27 Hydref 2025

• 12:4212:42, 27 Hydref 2025 William Morgan Williams (Fferyllfardd) (hanes | golygu) [2,518 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Dechrau tudalen newydd gyda "Ar y gweill Roedd Dr '''William Morgan Williams''' (1832[[1877) a adwaenid wrth yr enw barddol "Fferyllfardd" yn feddyg ac yn fardd lled enwog yn ei ddydd. Fe'i anwyd '' ym Mhentre-poeth, Pwllheli ar y 3ydd o Fehefin, 1832, yn fab i William Williams, (''Gwilym Heli''), oedd yn grydd, a oedd ei hun yn dipyn o fardd gwlad. Ac yntau'n fachgennifanc, symudodd y teulu i gyffiniau'r Groeslon]] Dangosodd William Morgan diddordeb mawr mewn bard...")
• 09:5609:56, 27 Hydref 2025 Elis Wyn o Wyrfai (hanes | golygu) [51 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Yn ailgyfeirio at Ellis Roberts (Elis Wyn o Wyrfai)) Tagiau: Ailgyfeiriad newydd

23 Hydref 2025

• 14:3314:33, 23 Hydref 2025 John Huxley (hanes | golygu) [2,493 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Dechrau tudalen newydd gyda "Gŵr o Aberffraw oedd '''John Huxley''', a aned ym 1820, ac yn alod o deulu a ddilynai'r gwaith o felinydd. Credir mai John a Catherine Huxley oedd ei rieni, a'r tad yn dilyn galwedigaeth fel melinydd yn Aberffraw. Roedd ganddo frawd, Owen, ac yn ôl pob tebyg, frawd arall o'r enw George, a fedyddiwyd ym 1826 yn Aberffraw.<ref>Archifdy Ynys Môn, Cofrestr Bedyddiadau plwyf Aberffraw, 1826</ref> Ym 1841, roedd John Huxley yn lodjio yn Stryd yr Wyddfa, Caernarfo...")
• 11:0711:07, 23 Hydref 2025 Tafarn y Dolydd Arms (hanes | golygu) [2,020 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Dechrau tudalen newydd gyda "Rhestrwyd y '''Dolydd Arms''' yng Nghyfarwyddiadur Slater dyddiedig 1868.<ref>''Slater's Directory of Gloucestershsire, Herefordshire, Monmouthshire, Shropshire and |Wales, 1868'' (Manceinion a Llundain, 1868) t.587, ar gael ar y Wê ar Wefan ''University of Leicester Special Collections On-line'' [https://leicester.contentdm.oclc.org/digital/collection/p16445coll4/id/90995/rec/3], cyrchwyd 21.10.2025</ref> Nodwyd mai John Huxley oedd y tafarnwr. Mae hi bron yn...") yr enw gwreiddiol oedd "Dolydd Arms"

21 Hydref 2025

• 15:2715:27, 21 Hydref 2025 Crefftwyr a Masnachwyr Uwchgwyrfai, 1868 (hanes | golygu) [9,036 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Dechrau tudalen newydd gyda "Isod gwelir rhestr '''Crefftwyr a Masnachwyr yn Uwchgwyrfai''' a godwyd o Gyfarwyddiadur Masnach Slater, 1858 sydd yn rhoi argraff o'r ystod o alwedigaethau a busnesau ar wahân i chwarelydda ac amaethu oedd yn bod yn y cwmwd tua 150 o flynyddoedd yn ôl. Mae angen ar bob cymuned ei masnachwyr a chrefftwyr er mwyn i bobl gaffael eu hanghenion nada oes modd eu cynhyrchu gartref. Bu crefftwyr megis gofaint a chryddion wrthi ers canrifoedd yn Uwchgwyrfai, ac...") yr enw gwreiddiol oedd "Crefftwyr a Masnachwyr Uwchgwyrfai"

14 Hydref 2025

• 15:4615:46, 14 Hydref 2025 Helfa Pen-y-groes (hanes | golygu) [607 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Dechrau tudalen newydd gyda "Ni wyddys fawr am '''Helfa Penygroes''' ond cynhaliwyd cyfarfod fis Ionawr 1828 ac ymhen y flwyddyn eto yn Ionawr 1829. Ar ôl dilyn yr helgwn, aeth pawb i dafarn y Stag am ginio. Gelwid y meistr yn "Comptroller" (sef Rheolwr neu Feistr) ac oedd ganddo ddirprwy. Ym 1828, Griffith Jones oedd y meistr, a Robert Lloyd oedd ei ddirprwy. Y flwyddyn ganlynol, Robert Lloyd oedd y meistr, gyda dyn o'r enw Samuel Wagstaff yn ddirprwy iddo....")

6 Hydref 2025

• 09:4509:45, 6 Hydref 2025 Pen-y-groes (hanes | golygu) [5,570 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Dechrau tudalen newydd gyda "Y pentref mwyaf yn ardal Dyffryn Nantlle yw Pen-y-groes. Yn wir, dyma'r gymuned fwyaf yn holl gwmwd Uwchgwyrfai ers iddi ddatblygu ynnystod ail hanner y 19g., gan gysgodi pentref bychan hynaf y plwyf, sef Llanllyfni, lle'r oedd eglwys y fro a lle cynhelir ffair ers canrifoedd - a lle'r oedd nifer fwyaf o dafarnau'r dyffryn! ==Cyfeiriadau== Categori:Pentrefi a threflannau")

26 Medi 2025

• 14:5714:57, 26 Medi 2025 Eos Beuno (hanes | golygu) [42 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Yn ailgyfeirio at Thomas Jones (Eos Beuno)) Tagiau: Ailgyfeiriad newydd
• 13:3913:39, 26 Medi 2025 Thomas Jones (Eos Beuno) (hanes | golygu) [2,268 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Dechrau tudalen newydd gyda "Roedd '''Thomas Jones''', a ddefnyddai'r ffugenw Eos Beuno, yn hanu o blwyf Llanwnda. Roedd yn adnabyddus fel unawdydd, arweinydd cyngherddau ac adroddwr. Yn ddyn ifanc, roedd yn wehydd wrth ei waith bob dydd, mae'n debyg iddo weithio yn Ffatri wlân Bontnewydd gerllaw ei dŷ, sef Lodj Plas-y-bryn ym 1881. Roedd yn 31 ar y pryd, a'i wraig Elizabeth yn 28. Roedd ganddynt ferch fach, Hanah, 10 mis oed.<ref>Cyfrifiad plwyf Llanwnda 1881</ref> Erbyn 1891, roed...")

20 Medi 2025

• 15:0315:03, 20 Medi 2025 Damweiniau Awyrennau yn Uwchgwyrfai (hanes | golygu) [1,853 beit] Cyfaill Eben (sgwrs | cyfraniadau) (Dechrau tudalen newydd gyda "=== Awyren Halifax yn taro Braich y Cwm === Ar 3 Medi 1943 roedd awyren fomio Halifax ar hediad ymarfer pell o'i chanolfan yng ngorsaf yr Awyrlu yn Lindholme yn Swydd Efrog. Erbyn canol y prynhawn y diwrnod hwnnw roedd cymylau trwchus dros Yr Eifl ac oddeutu 3.00p.m. fe aeth yr awyren yn erbyn ochr Braich y Cwm uwchlaw Trefor. Ffrwydrodd yr awyren a malu'n ddarnau wrth daro'r mynydd a lladdwyd y criw o saith yn y fan a'r lle. Yn fuan wedyn llwyddod...")

18 Medi 2025

• 19:3219:32, 18 Medi 2025 Penarth (hanes | golygu) [34 beit] Irion (sgwrs | cyfraniadau) (Yn ailgyfeirio at Pennarth (fferm)) Tagiau: Ailgyfeiriad newydd

14 Medi 2025

• 16:0616:06, 14 Medi 2025 Cymdeithas Amaethyddol Clynnog 1909-46 (hanes | golygu) [22,565 beit] Cyfaill Eben (sgwrs | cyfraniadau) (Dechrau tudalen newydd gyda "CYMDEITHAS AMAETHYDDOL CLYNNOG 1909-1946 [1] Yr oedd Cymdeithas Clynnog bron cyn hyned â Chymdeithas Eifionydd, ac mewn llawer peth yr oedd ei hanes cynnar yn ddigon tebyg i eiddo Cymdeithas Eifionydd. Fe’i cofrestrwyd ar 6 Mawrth 1909, ond wrth gwrs yr oedd y gwaith paratoawl wedi parhau am gryn amser cyn hynny, er nad oes gennym gymaint o wybodaeth am y cychwyniad â chydag Eifionydd. Yn Coachhouse Pennarth, Clynnog, y cychwynnwyd hi, ac nid hi yn uni...")