William John Roberts (Llwydlas)

Ganwyd William John Roberts (Llwydlas) (1834-1893) yn Nhŷ’n Ffrwd, Rhos-isaf i John Roberts, chwarelwr, ac Anne ei wraig fel pedwerydd plentyn y teulu. Y cartref wedyn oedd Borthdwr, y drws nesaf i dŷ Cae'r Gors, yn Rhosgadfan.

Ac yntau’n oedolyn, symudodd i Stryd yr Wyddfa, Pen-y-groes, y drws nesaf i Dafarn yr Afr, wedi iddo dderbyn swydd fel asiant chwarel. Bu’n byw yno gyda’i wraig Ellen neu Elizabeth Anne, dynes o Ddolgellau’n wreiddiol, a’u merch Anne Elizabeth, a aned ym 1866. Roedd y teulu’n dal yn Stryd yr Wyddfa ym 1881 ar adeg y cyfrifiad er nad oedd William Roberts adref ar noson y gwnaed y cyfrifiad. Yr un oedd y sefyllfa ym 1891, ond bod Elizabeth Roberts wedi symud y drws nesaf i gadw gwesty’r Afr.

Mae'n bosibl fod y berthynas rhwng Llwyslas a'i wraig wedi chwalu, ond mae hi hefyd yn bosibl fod gwaith wedi mynd yn brin yn y diwydiant llechi yn y dyffryn. Bu yn Eisteddfod Pen-y-groes ym 1872 ond mae'n debyg ei fod wedi symud i Gorris cyn Hydref 1874 a cheir cyfeiriad ato ym 1876 (lle bu'n cefnogi Undeb Chwarelwyr Gogledd Cymru). Roedd yno ym 1878 ond rywbryd cyn 1885 roedd wedi symud i Ynyshir yn y Rhondda Fach. Mae'n sicr o'r cyfeiriadau ato ei fod yn dal i farddoni. Erbyn 1892, fodd bynnag, mae'n ymddangos ei fod yn ôl ym Mhen-y-groes. Erbyn hyn, roedd ei wraig wedi marw. Mae cofnod ar gael ei bod wedi marw ar 27 Mai 1881, a nodwyd ei ysgutor fel W.J. Roberts.

Bu farw Llwydlas yn nhŷ ei chwaer yng Nghaergybi tua diwedd Mawrth 1893, ac fe'i claddwyd yng nghladdgell y teulu yn Llanllyfni.

Yr oedd Llwydlas yn frawd i’r llenor, yr athro a’r offeiriad Owen Wynne Jones (Glasynys), ac er nad oedd cystal â’i frawd fel llenor, fe’i cyfrifid ar y pryd yn fardd da iawn gan W.R. Ambrose. Yn ôl hwnnw, roedd Llwydlas wedi ennill y wobr gyntaf mewn sawl cyfarfod cystadleuol.

Mae'r erthygl hon yn eginyn. Gallwch helpu prosiect Cof y Cwmwd drwy ychwanegu ati . Mae manylion am sut i wneud hyn yma