Gefail Dolydd

Roedd Gefail Dolydd yn un o efeiliau pwysicaf Uwchgwyrfai yn ei dydd ac yn bur hen. Safai wrth ochr y lôn dyrpeg o Ffingar i Borthmadog, gyferbyn â tholldy Dolydd. Mae'n debyg y dewisiwyd y safle fel y gallai cwsmeriaid gyrraedd yr efail o'r ddau gyfeiriad heb orfod talu toll. Yn ogystal â phedoli, gwnaed llawer o waith haearn at alw ffermydd y fro yno, a cheir llawer i enghraifft o waith yr efail hyd heddiw ar ffurf giatiau ac ati. Un nodwedd o waith pob dydd yr efail oedd ailddefnyddio metel, megis cylchoedd haearn a fu cyn hynny o amgylch olwynion troliau, trwy eu sythu a'u defnyddio fel estyll llidiardau haearn.

Yn gynnar yn y 20g symudwyd y gwaith i gwt newydd ger Pont Dolydd sydd bellach wedi ei ddatblygu'n fodurdy, a gwnaed gwaith peirianyddol, weldio ac ati yno.

Mae'r "Hen Efail", fel y gelwir yr adeilad heddiw, wedi bod yn gaffi, a oedd yn enwog am y gwrych siâp eliffant yn yr ardd. Erbyn heddiw mae'n bencadlys cwmni diogelwch.