Gadlys

Fferm ym mhlwyf Llanwnda yw'r Gadlys. Fe saif ar godiad tir rhwng Glan-rhyd a Rhos-isaf, (SH48055798). Ystyr yr enw, mae'n debyg, yw amddiffynfa llys. Mae'r enw a'i leoliad, ar dir uwch tua thri-chwarter milltir o safle Hen Gastell, yn awgrymu y gallai fod cysylltiad wedi bod rhwng y ddau le yn y canol oesoedd, er nad oes tystiolaeth ddogfennol ar gael.

Mae adeiladau'r fferm wedi eu codi y tu fewn i glawdd amddiffynnol o ryw fath, tua 80 llath ar draws, gyda waliau tua 12 troedfedd o uchder ar y tu allan, er bod y tir y tu mewn wedi ei godi, o bosibl, fel nad yw ond llathen o dan uchder pen y wal neu glawdd.

Dyma'r fan lle ganwyd William Bifan, y Gadlys, bardd gwlad a chymeriad, ym 1730.

Ffynonellau

• Williams, W. Gilbert Hen Gymeriadau Llanwnda, Cymru, 1902 (Cyf. 23).
• Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru, Caernarvonshire, Cyf.2, (1960), t.225.