Llyn Nantlle Uchaf
Llyn Nantlle Uchaf yw enw cywir y llyn a elwir heddiw fel rheol yn Llyn Nantlle. Tan ddiwedd y 19g., roedd Llyn Nantlle Isaf hefyd i'w weld, gydag ond stribyn tenau o dir yn gwahanu'r ddau lyn, ger Baladeulyn, sef y man lle'r ymunai'r ddau lyn â'i gilydd. Rhed Afon Drws-y-coed, a sawl afonig arall megis Afon Garth i'r llyn, ac o'r llyn mae Afon Llyfni'n llifo trwy safle'r llyn isaf ac ymlaen trwy Lanllyfni at y môr ym Mhontlyfni. Erbyn hyn, mae'r ail lyn wedi diflannu o dan wastraff y chwareli a chynllun dargyfeirio'r afon.
Llyn gweddol fas yw Llyn Nantlle Uchaf, gyda dyfnder ar gyfartaledd o ddim ond 20 troedfedd, er bod darn ger y pen gorllewinol sydd tua 20 troedfedd o ddyfnder ac yn y fan honno ceir llawer o bysgod mudol wedi iddynt nofio o'r môr.[1]
Mae'r llyn yn cael ei ddefnyddio fel llyn pysgota eogiaid a brithyll, ac mae llun enwog Richard Wilson o Lyn Nantlle a'r Wyddfa yn dangos nifer o bysgotwyr ar y lan ac mewn cychod. Ym 1889, amddiffynnodd David Lloyd George dri dyn lleol a gyhuddwyd o bysgota yn y llyn gan Frwdd Cadwraethwyr Pysgodfa Seiont, Gwyrfai a Llyfnwy[2]
Mae'r llyn yn nodedig yn bennaf am nifer y sewin sy'n cael eu dal ynddo - tua 400 y flwyddyn ar gyfartaledd. Ychydig iawn o eogiaid sydd bellach yn cael eu dal yno, ond mae digonedd o frithyllod brown yno.[3]
Mae'r erthygl hon yn eginyn. Gallwch helpu prosiect Cof y Cwmwd drwy ychwanegu ati . Mae manylion am sut i wneud hyn yma