Gwersyll Carcharorion Rhyfel y Bontnewydd

Sefydlwyd Gwersyll Carcharorion Rhyfel yn Y Bontnewydd ym 1943 er mwyn cartrefu carcharorion rhyfel o’r Eidal a oedd yn gweithio ar ffermydd yn y gymdogaeth. Adroddir hanesion fel yr oeddynt yn rhydd i feicio at eu gwaith ac ati; dywedid bod y carcharorion hyn yn falch mewn gwirionedd eu bod wedi cael eu dal ac yn hapus i fod yng Nghymru.

Wedi i’r Eidalwyr gael eu symud oddi yno, rywbryd ym 1944-5, defnyddiwyd y gwersyll ar gyfer carcharorion rhyfel Almeinig o Fai 1945 ymlaen. Er bod y rhyfel wedi dod i ben, ni chaniatawyd i lawer o’r carcharorion hyn ddychwelyd adref tan 1947-8.

Fel yn achos yr Eidalwyr, dangoswyd caredigrwydd tuag at y dynion hyn ac mae yna dystiolaeth eu bod yn ddigon hapus. Roedd y gwersyll bron gyferbyn â safle Cartref Bontnewydd, ac roedd Gweinidog Capel Moriah (MC), Caernarfon, y Parch Stephen Tudor, a’i wraig, yn gofalu am eu lles. Sefydlwyd llyfrgell ar eu cyfer gan Mr Tudor a gwnaeth Mrs Tudor ginio Sul iddynt bob wythnos. Ar sawl achlysur, chwaraeodd tîm pêl-droed y carcharorion yn erbyn tîm RAF Llandwrog.

Ar ôl 1948, bu’r gwersyll yn wag tan 1962, pan ddefnyddiwyd y cytiau dros dro fel cartrefi ar gyfer teuluoedd lleol wrth i ystâd tai cyngor Glan Beuno gael ei hadeiladu. Ers hynny, chwalwyd y cytiau, ond mae eu sylfeini'n dal i’w gweld yn y cae i’r gogledd o ddreif Plas Dinas.