Cilmin Droed-ddu: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
BDim crynodeb golygu |
BDim crynodeb golygu |
||
| (Ni ddangosir y 26 golygiad yn y canol gan 5 defnyddiwr arall) | |||
| Llinell 1: | Llinell 1: | ||
Roedd '''Cilmin Droed- | Roedd '''Cilmin Droed-ddu''' yn ffigwr hanner-chwedlonol a ymsefydlodd ar lan Afon Llifon ym mhlwyf [[Llandwrog]]. Credir mai ef oedd sylfaenydd llinach [[Teulu Glyn (Glynllifon)|teulu’r Glynniaid]] yng [[Glynllifon|Nglynllifon]] ac mae ei droed ddu yn symbol a welir ar arfbais y teulu. Ef hefyd oedd pennaeth y pedwerydd o Bymtheg Llwyth Gwynedd yn y Canol Oesoedd, yn ôl beirdd y 15g. a ymddiddorai mewn achyddiaeth. Er bod llawer o hen lawysgrifau sydd bellach wedi diflannu ar gael iddynt bryd hynny, mae'n debyg, credir i'r beirdd greu'r cysyniad o'r pymtheg llwyth mewn oes pan nad oedd hanes o reidrwydd yn seiliedig ar ffeithiau na ffynonellau cadarn, ond yn hytrach ar ddiddordeb mewn uchelwriaeth o dras. | ||
===Chwedloniaeth=== | ===Chwedloniaeth=== | ||
Mae amryw straeon ynglŷn â sut y daeth y gŵr hwn i fod â throed ddu. Un fersiwn yw ei fod wedi ei hudo gan un o ddewiniaid yr ardal tua [[Thre’r Ceiri]], i ddwyn llyfr cyfrin a oedd â gwybodaeth unigryw ynddo ac a oedd yn nwylo cythraul. Ond rhybuddiodd y dewin ef i gymryd gofal mawr wrth groesi'r ffrwd ar y ffordd i'r mynydd rhag i rywbeth ddigwydd iddo gan fod awdurdod y cythraul yn dod i ben yn y fan honno. Ar ôl ymdrech ffyrnig, llwyddodd Cilmin i gipio’r llyfr hwn – dim ond i gael ei hela gan weision y cythraul, ac wrth gyrraedd | Mae amryw straeon ynglŷn â sut y daeth y gŵr hwn i fod â throed ddu. Un fersiwn yw ei fod wedi ei hudo gan un o ddewiniaid yr ardal tua [[Tre'r Ceiri|Thre’r Ceiri]], i ddwyn llyfr cyfrin a oedd â gwybodaeth unigryw ynddo ac a oedd yn nwylo cythraul. Ond rhybuddiodd y dewin ef i gymryd gofal mawr wrth groesi'r ffrwd ar y ffordd i'r mynydd rhag i rywbeth ddigwydd iddo gan fod awdurdod y cythraul yn dod i ben yn y fan honno. Ar ôl ymdrech ffyrnig, llwyddodd Cilmin i gipio’r llyfr hwn – dim ond i gael ei hela gan weision y cythraul, ac wrth gyrraedd [[Afon Llifon]] gwlychodd ei droed yn y dŵr ac fe drodd yn ddu ac yn boenus. | ||
Fersiwn arall o’r stori yw ei hanes yn Llundain, pan ddaru gŵr ofyn iddo a oedd yn frodor o sir Gaernarfon. Pan atebodd yntau mai oddi yno yr oedd yn dod, gofynnodd y gŵr iddo ble yr oedd y | Fersiwn arall o’r stori yw ei hanes yn Llundain, pan ddaru gŵr ofyn iddo a oedd yn frodor o sir Gaernarfon. Pan atebodd yntau mai oddi yno yr oedd yn dod, gofynnodd y gŵr iddo ble yr oedd y ‘[[Seler Ddu]]’ yn Arfon. Y stori yw fod Cilmin wedi dweud wrtho nad oedd yn gwybod, ac yna, wedi mynd adref, aeth i’r ‘Seler Ddu’ honno, ar gwr y [[Bwlch Mawr]], a darganfod trysorau gwerthfawr. Yn ôl y sôn, roedd baich y celwydd yn pwyso’n drwm ar Cilmin, a pan ddaru ei droed suddo i bwll o ddŵr tywyll ni allai olchi’r droed yn lân. Credai llawer mai'r trysorau hynny oedd sylfaen cyfoeth teulu Glynllifon.<ref>Ambrose, W. R. ''Hynafiaethau, Cofiannau a Hanes Presennol Nant Nantlle'' (Penygroes, 1872). Mae un fersiwn o hanes [[Cilmin Droed-ddu]] yn honni mai yn y Seler Ddu y daeth o hyd i'r ffortiwn a oedd yn gychwyniad llewyrch [[Teulu Glynllifon]], er i'r hanes fel rheol gael ei briodoli i lethrau'r [[Yr Eifl|Eifl]]; Evan Lloyd Jones (Dinorwig), ''Llên y Werin yn Sir Gaernarfon'', ailargraffwyd yn ''Y Drych'' (21 Gorffennaf 1881), [https://papuraunewydd.llyfrgell.cymru/view/3536296/3536299] </ref> | ||
== | ===Yr enw=== | ||
Mae'r enw Cilmin Droed-ddu yn galw am esboniad - fel mae'r chwedl uchod yn tystio. Cafwyd esboniad mwy 'gwyddonol' fodd bynnag gan y meddyg, y Dr Christie o Fangor, a awgrymodd y gallai'r madredd (''gangrene'') fod wedi bod yn gyfrifol am droi troed neu goes Cilmin yn ddu. Mewn oes ofergoelus a ofnai afiechydon heintus, byddai esboniad fel un y chwedl wedi bod yn fwy derbyniol, os nad yn wir yn fwy parchus, i gyfrif am goes ddu bonheddwr. Dichon felly mai ffug-esboniad gan y dyn ei hun oedd y chwedl!<ref>Atgof personol o sgwrs y Dr Christie</ref> | |||
Beth bynnag yw'r gwir am darddiad yr enw, mae'r droed (neu'n hytrach llun o goes) ddu ar arfbais teulu Wynniaid Glynllifon hyd heddiw. | |||
===Achau honedig=== | |||
Rhaid amau bodolaeth y Cilmin Droed-ddu chwedlonol fel person o gig a gwaed, ond dichon bod unigolyn o'r enw hwnnw wedi bodoli rywbryd tua'r flwyddyn 850 O.C. | |||
Mae rhai achresi'n dweud mai nai i frenin Gwynedd, Merfyn Frych, oedd o.<ref>''Debrett's Peerage'', (Llundain, 1825), Cyf 2, t.1095</ref> Daeth Merfyn Frych yn frenin Gwynedd yn 825 ar farwolaeth Hywel Farf-fehinog ap Caradog, er ei fod efallai wedi ennill grym ym Môn er 818. Yn ôl y traddodiad barddol, daeth Merfyn o "Fanaw", ond mae'n ansicr a yw hyn yn cyfeirio at Ynys Manaw neu at hen deyrnas Manaw Gododdin (yn Yr Alban heddiw). Bu farw yn 844, ac fe'i dilynwyd gan Rhodri Mawr.<ref>Wicipedia, erthygl ar Merfyn Frych, [https://cy.wikipedia.org/wiki/Merfyn_Frych], adalwyd, 23/07/2018.</ref> Os felly, Cilmin oedd cefnder y Brenin Rhodri Mawr. Honnir gan rai eto i Gilmin ymsefydlu yng Nglynllifon ar ôl symud (os nad ffoi) o ardal Cymbria, ond ymddengys hyn yn annhebygol os mai Merfyn oedd ei ewyrth: hwnnw felly a ddaeth, o bosibl, o Gymbria, neu Fanaw Gododdin, i Wynedd. | |||
Dangosir ei ddisgynyddion yn yr achresi fel hyn: | |||
<nowiki> | |||
Lleon ap Cilmin | |||
| | |||
Llowarch | |||
| | |||
Iddig | |||
| | |||
Iddon | |||
| | |||
Dyfnaint | |||
| | |||
Gwrdyr | |||
____|_______________________________________________________________________________________________ | |||
| | | | | | | |||
Morgeneu Ynad Philip o Fodfan (Llandwrog) Madog Ednywain (sylfaenydd y Glynniaid) Cynddelw Caswallon | |||
</nowiki><ref>J E Griffith, ''Pedigrees of Anglesey and Caernarvonshire Families'', (Horncastle, 1914), t.391</ref> | |||
==Mannau cysylltiedig== | |||
Er y credid gan y teulu fod stori Cilmin yn perthyn i gylch [[Yr Eifl]], honnir gan rai mai yng nghylch [[Y Seler Ddu]] ger [[Bwlch Derwin]] y cafodd Cilmin hyd i'w drysor. Fodd bynnag, ceir nant o'r enw [[Nant Cilmin]] ar lethrau'r [[Yr Eifl|Eifl]]. Noda J.E. Griffith fod ffynnon o'r enw [[Ffynnon Cilmin]] ar dir [[Plas Newydd, Llandwrog]] a gerllaw, meddai, gellid gweld olion hen dŷ lle trigai Cilmin.<ref>J.E. Griffith, ''Pedigrees of Anglesey and Caernarvonshire Families'' (Horncastle, 1914), t.266</ref> | |||
==Cyfeiriadau== | |||
{{cyfeiriadau}} | |||
[[Categori:Pobl]] | |||
[[Categori: Unigolion a theuluoedd nodedig]] | [[Categori: Unigolion a theuluoedd nodedig]] | ||
[[Categori: Chwedloniaeth]] | [[Categori: Chwedloniaeth]] | ||
Golygiad diweddaraf yn ôl 12:44, 16 Awst 2022
Roedd Cilmin Droed-ddu yn ffigwr hanner-chwedlonol a ymsefydlodd ar lan Afon Llifon ym mhlwyf Llandwrog. Credir mai ef oedd sylfaenydd llinach teulu’r Glynniaid yng Nglynllifon ac mae ei droed ddu yn symbol a welir ar arfbais y teulu. Ef hefyd oedd pennaeth y pedwerydd o Bymtheg Llwyth Gwynedd yn y Canol Oesoedd, yn ôl beirdd y 15g. a ymddiddorai mewn achyddiaeth. Er bod llawer o hen lawysgrifau sydd bellach wedi diflannu ar gael iddynt bryd hynny, mae'n debyg, credir i'r beirdd greu'r cysyniad o'r pymtheg llwyth mewn oes pan nad oedd hanes o reidrwydd yn seiliedig ar ffeithiau na ffynonellau cadarn, ond yn hytrach ar ddiddordeb mewn uchelwriaeth o dras.
Chwedloniaeth
Mae amryw straeon ynglŷn â sut y daeth y gŵr hwn i fod â throed ddu. Un fersiwn yw ei fod wedi ei hudo gan un o ddewiniaid yr ardal tua Thre’r Ceiri, i ddwyn llyfr cyfrin a oedd â gwybodaeth unigryw ynddo ac a oedd yn nwylo cythraul. Ond rhybuddiodd y dewin ef i gymryd gofal mawr wrth groesi'r ffrwd ar y ffordd i'r mynydd rhag i rywbeth ddigwydd iddo gan fod awdurdod y cythraul yn dod i ben yn y fan honno. Ar ôl ymdrech ffyrnig, llwyddodd Cilmin i gipio’r llyfr hwn – dim ond i gael ei hela gan weision y cythraul, ac wrth gyrraedd Afon Llifon gwlychodd ei droed yn y dŵr ac fe drodd yn ddu ac yn boenus.
Fersiwn arall o’r stori yw ei hanes yn Llundain, pan ddaru gŵr ofyn iddo a oedd yn frodor o sir Gaernarfon. Pan atebodd yntau mai oddi yno yr oedd yn dod, gofynnodd y gŵr iddo ble yr oedd y ‘Seler Ddu’ yn Arfon. Y stori yw fod Cilmin wedi dweud wrtho nad oedd yn gwybod, ac yna, wedi mynd adref, aeth i’r ‘Seler Ddu’ honno, ar gwr y Bwlch Mawr, a darganfod trysorau gwerthfawr. Yn ôl y sôn, roedd baich y celwydd yn pwyso’n drwm ar Cilmin, a pan ddaru ei droed suddo i bwll o ddŵr tywyll ni allai olchi’r droed yn lân. Credai llawer mai'r trysorau hynny oedd sylfaen cyfoeth teulu Glynllifon.[1]
Yr enw
Mae'r enw Cilmin Droed-ddu yn galw am esboniad - fel mae'r chwedl uchod yn tystio. Cafwyd esboniad mwy 'gwyddonol' fodd bynnag gan y meddyg, y Dr Christie o Fangor, a awgrymodd y gallai'r madredd (gangrene) fod wedi bod yn gyfrifol am droi troed neu goes Cilmin yn ddu. Mewn oes ofergoelus a ofnai afiechydon heintus, byddai esboniad fel un y chwedl wedi bod yn fwy derbyniol, os nad yn wir yn fwy parchus, i gyfrif am goes ddu bonheddwr. Dichon felly mai ffug-esboniad gan y dyn ei hun oedd y chwedl![2]
Beth bynnag yw'r gwir am darddiad yr enw, mae'r droed (neu'n hytrach llun o goes) ddu ar arfbais teulu Wynniaid Glynllifon hyd heddiw.
Achau honedig
Rhaid amau bodolaeth y Cilmin Droed-ddu chwedlonol fel person o gig a gwaed, ond dichon bod unigolyn o'r enw hwnnw wedi bodoli rywbryd tua'r flwyddyn 850 O.C.
Mae rhai achresi'n dweud mai nai i frenin Gwynedd, Merfyn Frych, oedd o.[3] Daeth Merfyn Frych yn frenin Gwynedd yn 825 ar farwolaeth Hywel Farf-fehinog ap Caradog, er ei fod efallai wedi ennill grym ym Môn er 818. Yn ôl y traddodiad barddol, daeth Merfyn o "Fanaw", ond mae'n ansicr a yw hyn yn cyfeirio at Ynys Manaw neu at hen deyrnas Manaw Gododdin (yn Yr Alban heddiw). Bu farw yn 844, ac fe'i dilynwyd gan Rhodri Mawr.[4] Os felly, Cilmin oedd cefnder y Brenin Rhodri Mawr. Honnir gan rai eto i Gilmin ymsefydlu yng Nglynllifon ar ôl symud (os nad ffoi) o ardal Cymbria, ond ymddengys hyn yn annhebygol os mai Merfyn oedd ei ewyrth: hwnnw felly a ddaeth, o bosibl, o Gymbria, neu Fanaw Gododdin, i Wynedd.
Dangosir ei ddisgynyddion yn yr achresi fel hyn:
Lleon ap Cilmin
|
Llowarch
|
Iddig
|
Iddon
|
Dyfnaint
|
Gwrdyr
____|_______________________________________________________________________________________________
| | | | | |
Morgeneu Ynad Philip o Fodfan (Llandwrog) Madog Ednywain (sylfaenydd y Glynniaid) Cynddelw Caswallon
[5]
Mannau cysylltiedig
Er y credid gan y teulu fod stori Cilmin yn perthyn i gylch Yr Eifl, honnir gan rai mai yng nghylch Y Seler Ddu ger Bwlch Derwin y cafodd Cilmin hyd i'w drysor. Fodd bynnag, ceir nant o'r enw Nant Cilmin ar lethrau'r Eifl. Noda J.E. Griffith fod ffynnon o'r enw Ffynnon Cilmin ar dir Plas Newydd, Llandwrog a gerllaw, meddai, gellid gweld olion hen dŷ lle trigai Cilmin.[6]
Cyfeiriadau
- ↑ Ambrose, W. R. Hynafiaethau, Cofiannau a Hanes Presennol Nant Nantlle (Penygroes, 1872). Mae un fersiwn o hanes Cilmin Droed-ddu yn honni mai yn y Seler Ddu y daeth o hyd i'r ffortiwn a oedd yn gychwyniad llewyrch Teulu Glynllifon, er i'r hanes fel rheol gael ei briodoli i lethrau'r Eifl; Evan Lloyd Jones (Dinorwig), Llên y Werin yn Sir Gaernarfon, ailargraffwyd yn Y Drych (21 Gorffennaf 1881), [1]
- ↑ Atgof personol o sgwrs y Dr Christie
- ↑ Debrett's Peerage, (Llundain, 1825), Cyf 2, t.1095
- ↑ Wicipedia, erthygl ar Merfyn Frych, [2], adalwyd, 23/07/2018.
- ↑ J E Griffith, Pedigrees of Anglesey and Caernarvonshire Families, (Horncastle, 1914), t.391
- ↑ J.E. Griffith, Pedigrees of Anglesey and Caernarvonshire Families (Horncastle, 1914), t.266