Sir Gaernarfon (etholaeth): Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Irion (sgwrs | cyfraniadau) |
Irion (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
||
(Ni ddangosir y 19 golygiad yn y canol gan 3 defnyddiwr arall) | |||
Llinell 3: | Llinell 3: | ||
Un aelod a etholwyd gan etholwyr Sir Gaernarfon, heblaw am gyfnod Cromwell yn y 1650au, pan etholwyd dau aelod dros yr etholaeth. | Un aelod a etholwyd gan etholwyr Sir Gaernarfon, heblaw am gyfnod Cromwell yn y 1650au, pan etholwyd dau aelod dros yr etholaeth. | ||
=== | Mae'r etholaeth hon yn nodedig, efallai, am y ffaith mai ychydig iawn o ddynion o'r tu allan i'r sir sydd wedi cynrychioli'r etholaeth. Serch hynny, [[Thomas Bulkeley]] o Ddinas oedd yr unig un heblaw am nifer o deulu Glynllifon i ddod o Uwchgwyrfai. | ||
Y cyntaf o'r "dynion diarth" i fod yn AS dros y sir oedd Henry Lawrence, Sais a ddaliai swydd Arglwydd Lywydd y Cyngor, sef llywydd y Cyngor Cyfrin, dan Cromwell. Camodd i fewn i'r sedd wedi i [[John Glynn (Y Sarsiant)|Syr John Glynn]] gael ei ethol dros Sir Gaernarfon a Sir y Fflint yn yr un etholiad (gan ddewis eistedd dros Sir y Fflint), ac wedyn cael ei ddyrchafu i'r hyn a gyfatebodd i Dŷ'r Arglwyddi dan Cromwell, sef y Tŷ Arall ym 1656. Roedd gan Lawrence ddewis o gael ei benodi yn aelod dros Swydd Huntingdon neu Sir Gaernarfon ac fe ddewisodd ein sir ni.<ref>Erthglau Wikipedia ar Henry Lawrence, [https://en.wikipedia.org/wiki/Henry_Lawrence_(President_of_the_Council)] a John Glynn [https://en.wikipedia.org/wiki/John_Glynne_(judge)], cyrchwyd y ddwy 7.5.2020</ref> Nid yw'r rheswm yn hysbys, ond efallai bod anhawster i gael hyd i aelod o statws a dylanwad digonol ymysg bonheddwyr Sir Gaernarfon, gan fod cymaint ohonynt yn elyniaethus i Cromwell ac wedi cefnogi'r brenin Siarl I. | |||
Ni chafodd yr un "dyn diarth" heb gysylltiadau o ran deulu neu dir ei ethol hyd nes i William Rathbone, banciwr a cyn-AS o Lerpwl ennill y sedd ym 1880. Roedd hyd yn oed ei ragflaenydd, Watkin Williams, cyfreithiwr o Sir Ddinbych, wedi priodi merch Plas-yn-Llysfaen, ac y pryd hynny, roedd Llysfaen yn perthyn i Sir Gaernarfon, fel ynys o fewn ffiniau Sir Ddinbych.<ref>Erthygl Wikipedia ar Watkin Williams [https://en.wikipedia.org/wiki/Watkin_Williams_(Liberal_politician)] cyrchwyd 7.5.2020</ref> | |||
Mae'n wir i ddeud fod Robert Jones, y Llafurwr cyntaf (a'r gwerinwr cyntaf) i ddal y sedd, yn dod o Flaenau Ffestiniog, ond ei ysgogydd o oedd [[R. Silyn Roberts]].<ref>Erthygl Wikipedia ar Robert Jones[https://en.wikipedia.org/wiki/Robert_Jones_(Labour_politician)] cyrchwyd 7.5.2020</ref> Gŵr o Aberystwyth oedd Goronwy Owen, ond mi daflodd ei hun i fewn i fywyd Sir Gaernarfon, gan ddod yn gynghorydd sir ac yn henadur.<ref>Erthygl Wikipedia ar Goronwy Owen [https://en.wikipedia.org/wiki/Goronwy_Owen_(politician)] cyrchwyd 7.5.2020</ref> | |||
===Aelodau Seneddol 1542–1885 a 1918-1950=== | |||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
|- | |- | ||
! | !Blwyddyn ethol!!Aelod!!Plaid | ||
|- | |- | ||
|1542|| ?John "Wynn" ap Maredudd | |1542|| ?John "Wynn" ap Maredudd | ||
Llinell 12: | Llinell 20: | ||
|1545|| John Puleston | |1545|| John Puleston | ||
|- | |- | ||
|1547|| John Puleston, ''marw 1552'' | |1547|| John Puleston, ''marw 1552'' ''ac etholwyd'' John Wynn ap Maredudd ''yn ei le'' | ||
|- | |- | ||
|1553 (Mawrth)|| John Wynn ap Hugh | |1553 (Mawrth)|| John Wynn ap Hugh | ||
Llinell 32: | Llinell 40: | ||
|1571|| John Wynn ap Hugh | |1571|| John Wynn ap Hugh | ||
|- | |- | ||
|1572 (Ebrill)|| John Gwynne ''marw 1574'' | |1572 (Ebrill)|| John Gwynne ''marw 1574'' ''ac etholwyd'' William Thomas ''yn ei le'' | ||
|- | |- | ||
|1584|| William Thomas ''marw 1586'' | |1584|| William Thomas ''marw 1586'' | ||
|- | |- | ||
|1586|| | |1586|| Syr John Wynn | ||
- | |- | ||
|1588 (Hydref)|| Hugh Gwyn Bodvel | |1588 (Hydref)|| Hugh Gwyn Bodvel | ||
|- | |- | ||
Llinell 45: | Llinell 53: | ||
|- | |- | ||
|1601 (Medi)|| William Jones | |1601 (Medi)|| William Jones | ||
|- | |- | ||
|1604|| Syr William Maurice | |||
|- | |- | ||
| | |1614|| Syr Richard Wynn | ||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1621|| John Griffith | ||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1624|| [[Thomas Glynn]] | ||
|[[ | |||
|- | |- | ||
| | |1625|| [[Thomas Glynn]] | ||
| [[Thomas Glynn]] | |||
|- | |- | ||
| | |1626|| John Griffith | ||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1628|| John Griffith | ||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1640 (Ebrill)|| [[Thomas Glynn]] | ||
| | |||
| [[ | |||
|- | |- | ||
|1640 (Tachwedd)|| John Griffith (Cefnamwlch) ''a gafodd ei ddatgymwyso o'r Senedd, 1642'' | |||
|1640 | |||
| | |||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1647|| Syr Richard Wynn | ||
| | |||
| | |||
|- | |- | ||
|1653 (Senedd Barebones)|| ''Neb wedi ei ethol'' | |||
|- | |- | ||
| | |1654 (dau aelod)|| [[John Glynn (Y Sarsiant)|Syr John Glynn]] + Thomas Madryn | ||
|- | |- | ||
| | |1656 (dau aelod)|| [[John Glynn (Y Sarsiant)|Syr John Glynn]] , ''wedyn'' Henry Lawrence (Llywydd y Cyngor); + Syr Robert Williams | ||
| [[John | |||
|- | |- | ||
| | |1659|| [[Syr William Glynn]] | ||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1660|| [[John Glynn (Y Sarsiant)|Syr John Glynn]] | ||
|- | |- | ||
|1661|| Syr Richard Wynn | |||
|- | |- | ||
| | |1675|| Robert Bulkeley, (2il Is-iarll Bulkeley wedyn) | ||
| | |||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1679|| [[Thomas Bulkeley]] | ||
| | |||
| [[ | |||
|- | |- | ||
| | |1689|| Syr William Williams | ||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1697|| Thomas Bulkeley | ||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1705|| Syr John Wynn | ||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1713|| William Griffith | ||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1715|| John Griffith | ||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1740|| [[Syr John Wynn]] | ||
| | |||
| [[ | |||
|- | |- | ||
| | |1741|| William Bodvell | ||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1754|| [[Syr John Wynn]] | ||
| | |||
| [[John | |||
|- | |- | ||
| | |1761|| [[Syr Thomas Wynn, Arglwydd 1af Newborough]] | ||
| | |||
| [[ | |||
|- | |- | ||
| | |1774|| [[Thomas Assheton Smith]] | ||
| | |||
| [[ | |||
|- | |- | ||
| | |1780|| John Parry | ||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1790|| Syr Robert Williams|| Whig | ||
| | |||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1826|| [[Thomas John Wynn, 2il Arglwydd Newborough]]|| Amhleidiol | ||
| | |||
| [[Thomas | |||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1830|| Charles Griffith-Wynne|| Tori | ||
| | |||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1832|| [[Thomas Assheton Smith II]]|| Tori | ||
| | |||
| [[ | |||
|- | |- | ||
| | |1834|| [[Thomas Assheton Smith II]]|| Ceidwadwr | ||
| | |||
| [[Thomas | |||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1837|| John Ormsby-Gore, (Arglwydd 1af Harlech wedyn)|| Ceidwadwr | ||
| | |||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1841|| Edward Douglas-Pennant, (Arglwydd 1af Penrhyn wedyn)|| Ceidwadwr | ||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1866|| George Douglas-Pennant, (2il Arglwydd Penrhyn wedyn)|| Ceidwadwr | ||
| | |||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1868|| Syr Love Jones-Parry|| Rhyddfrydwr | ||
| | |||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1874|| Yr Anrh. George Douglas-Pennant, (2il Baron Penrhyn wedyn)|| Ceidwadwr | ||
| | |||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1880 (Ebrill)|| Watkin Williams|| Rhyddfrydwr | ||
| | |||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1880 (Rhagfyr)|| William Rathbone|| Rhyddfrydwr | ||
|- | |||
| | |1885|| ''Etholiad Cyffredinol: Diddymwyd yr etholaeth'' | ||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1918|| ''Etholiad Cyffredinol:Ailsefydlwyd yr etholaeth'' | ||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1918|| Charles Edward Breese|| Rhyddfrydwr Cynghreiriol | ||
| | |||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1922|| Robert Jones|| Llafur | ||
| | |||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1923|| Goronwy Owen|| Rhyddfrydwr | ||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1945|| Goronwy Roberts|| Llafur | ||
| | |||
|- | |- | ||
| | |1950|| ''Etholiad Cyffredinol: Diddymwyd yr etholaeth am yr ail dro | ||
|} | |} | ||
==Cyfeiriadau== | |||
{{cyfeiriadau}} | |||
[[Categori:Gwleidyddion]] |
Golygiad diweddaraf yn ôl 18:58, 16 Chwefror 2021
Am yr holl gyfnod o sefydlu'r drefn o siroedd Cymru'n anfon aelod seneddol i San Steffan ym 1542, hyd 1885, Sir Gaernarfon oedd yr etholaeth a gynhwysai Uwchgwyrfai yn ei gyfanrwydd. Sir Gaernarfon oedd enw'r etholaeth eto rhwng 1918 a 1950. Rhwng 1885 a 1918, Eifion, sef hanner y sir, oedd yr etholaeth. Yn etholaeth 1929,safodd ymgeisydd seneddol cyntaf Plaid Cymru yn yr etholaeth hon, gan ennill 609 pleidlais.
Un aelod a etholwyd gan etholwyr Sir Gaernarfon, heblaw am gyfnod Cromwell yn y 1650au, pan etholwyd dau aelod dros yr etholaeth.
Mae'r etholaeth hon yn nodedig, efallai, am y ffaith mai ychydig iawn o ddynion o'r tu allan i'r sir sydd wedi cynrychioli'r etholaeth. Serch hynny, Thomas Bulkeley o Ddinas oedd yr unig un heblaw am nifer o deulu Glynllifon i ddod o Uwchgwyrfai.
Y cyntaf o'r "dynion diarth" i fod yn AS dros y sir oedd Henry Lawrence, Sais a ddaliai swydd Arglwydd Lywydd y Cyngor, sef llywydd y Cyngor Cyfrin, dan Cromwell. Camodd i fewn i'r sedd wedi i Syr John Glynn gael ei ethol dros Sir Gaernarfon a Sir y Fflint yn yr un etholiad (gan ddewis eistedd dros Sir y Fflint), ac wedyn cael ei ddyrchafu i'r hyn a gyfatebodd i Dŷ'r Arglwyddi dan Cromwell, sef y Tŷ Arall ym 1656. Roedd gan Lawrence ddewis o gael ei benodi yn aelod dros Swydd Huntingdon neu Sir Gaernarfon ac fe ddewisodd ein sir ni.[1] Nid yw'r rheswm yn hysbys, ond efallai bod anhawster i gael hyd i aelod o statws a dylanwad digonol ymysg bonheddwyr Sir Gaernarfon, gan fod cymaint ohonynt yn elyniaethus i Cromwell ac wedi cefnogi'r brenin Siarl I.
Ni chafodd yr un "dyn diarth" heb gysylltiadau o ran deulu neu dir ei ethol hyd nes i William Rathbone, banciwr a cyn-AS o Lerpwl ennill y sedd ym 1880. Roedd hyd yn oed ei ragflaenydd, Watkin Williams, cyfreithiwr o Sir Ddinbych, wedi priodi merch Plas-yn-Llysfaen, ac y pryd hynny, roedd Llysfaen yn perthyn i Sir Gaernarfon, fel ynys o fewn ffiniau Sir Ddinbych.[2]
Mae'n wir i ddeud fod Robert Jones, y Llafurwr cyntaf (a'r gwerinwr cyntaf) i ddal y sedd, yn dod o Flaenau Ffestiniog, ond ei ysgogydd o oedd R. Silyn Roberts.[3] Gŵr o Aberystwyth oedd Goronwy Owen, ond mi daflodd ei hun i fewn i fywyd Sir Gaernarfon, gan ddod yn gynghorydd sir ac yn henadur.[4]
Aelodau Seneddol 1542–1885 a 1918-1950
Blwyddyn ethol | Aelod | Plaid |
---|---|---|
1542 | ?John "Wynn" ap Maredudd | |
1545 | John Puleston | |
1547 | John Puleston, marw 1552 ac etholwyd John Wynn ap Maredudd yn ei le | |
1553 (Mawrth) | John Wynn ap Hugh | |
1553 (Hydref) | Morris Wynn | |
1554 (Ebrill) | Morris Wynn | |
1554 (Tachwedd) | David Lloyd ap Thomas | |
1555 | Sir Rhys Gruffydd | |
1558 | William Wynn Williams | |
1558–1559 | Robert Pugh | |
1563 (Ionawr) | Morris Wynn | |
1571 | John Wynn ap Hugh | |
1572 (Ebrill) | John Gwynne marw 1574 ac etholwyd William Thomas yn ei le | |
1584 | William Thomas marw 1586 | |
1586 | Syr John Wynn | |
1588 (Hydref) | Hugh Gwyn Bodvel | |
1593 | William Maurice | |
1597 (Hydref) | William Griffith | |
1601 (Medi) | William Jones | |
1604 | Syr William Maurice | |
1614 | Syr Richard Wynn | |
1621 | John Griffith | |
1624 | Thomas Glynn | |
1625 | Thomas Glynn | |
1626 | John Griffith | |
1628 | John Griffith | |
1640 (Ebrill) | Thomas Glynn | |
1640 (Tachwedd) | John Griffith (Cefnamwlch) a gafodd ei ddatgymwyso o'r Senedd, 1642 | |
1647 | Syr Richard Wynn | |
1653 (Senedd Barebones) | Neb wedi ei ethol | |
1654 (dau aelod) | Syr John Glynn + Thomas Madryn | |
1656 (dau aelod) | Syr John Glynn , wedyn Henry Lawrence (Llywydd y Cyngor); + Syr Robert Williams | |
1659 | Syr William Glynn | |
1660 | Syr John Glynn | |
1661 | Syr Richard Wynn | |
1675 | Robert Bulkeley, (2il Is-iarll Bulkeley wedyn) | |
1679 | Thomas Bulkeley | |
1689 | Syr William Williams | |
1697 | Thomas Bulkeley | |
1705 | Syr John Wynn | |
1713 | William Griffith | |
1715 | John Griffith | |
1740 | Syr John Wynn | |
1741 | William Bodvell | |
1754 | Syr John Wynn | |
1761 | Syr Thomas Wynn, Arglwydd 1af Newborough | |
1774 | Thomas Assheton Smith | |
1780 | John Parry | |
1790 | Syr Robert Williams | Whig |
1826 | Thomas John Wynn, 2il Arglwydd Newborough | Amhleidiol |
1830 | Charles Griffith-Wynne | Tori |
1832 | Thomas Assheton Smith II | Tori |
1834 | Thomas Assheton Smith II | Ceidwadwr |
1837 | John Ormsby-Gore, (Arglwydd 1af Harlech wedyn) | Ceidwadwr |
1841 | Edward Douglas-Pennant, (Arglwydd 1af Penrhyn wedyn) | Ceidwadwr |
1866 | George Douglas-Pennant, (2il Arglwydd Penrhyn wedyn) | Ceidwadwr |
1868 | Syr Love Jones-Parry | Rhyddfrydwr |
1874 | Yr Anrh. George Douglas-Pennant, (2il Baron Penrhyn wedyn) | Ceidwadwr |
1880 (Ebrill) | Watkin Williams | Rhyddfrydwr |
1880 (Rhagfyr) | William Rathbone | Rhyddfrydwr |
1885 | Etholiad Cyffredinol: Diddymwyd yr etholaeth | |
1918 | Etholiad Cyffredinol:Ailsefydlwyd yr etholaeth | |
1918 | Charles Edward Breese | Rhyddfrydwr Cynghreiriol |
1922 | Robert Jones | Llafur |
1923 | Goronwy Owen | Rhyddfrydwr |
1945 | Goronwy Roberts | Llafur |
1950 | Etholiad Cyffredinol: Diddymwyd yr etholaeth am yr ail dro |