Tafarn y Pembroke Arms

Tafarn ar brif stryd Pen-y-groes oedd y Pembroke Arms, a godwyd ar dir yn perthyn i Ystad Bryncir. Sonnir amdani ar ddogfen adeg pennu'r degwm ym 1841. Yr adeg honno, dyn o'r enw Thomas Jones oedd y tafarnwr, a'r perchennog oedd Syr Joseph Huddart, Ystad Bryncir. Safai gyferbyn â thafarn y Stag. Mewn adroddiad papur newydd am gyfarfod blynyddol Llys Trwyddedu ardal Caernarfon ym 1865 nodwyd mai J. Roberts oedd y tafarnwr.

Ceir sawl hanes am y dafarn, y rhan fwyaf ohonynt yn tueddu i awgrymu mai un o dafarnau llai trefnus yr ardal ydoedd. Er enghraifft, cafodd y dafarnwraig ar y pryd, Jane Evans, ei dirwyo ym 1873 am werthu diod nad oedd yn fesur llawn. Bum mlynedd yn ddiweddarach, bu goryfed yno a arweiniodd at i un o'r meddwon a oedd yno gael ei drywanu gan un arall a oedd wedi meddwi'n rhacs. Ym 1880, cyhuddwyd y perchennog, Robert Thomas, o ganiatáu meddwdod yn y dafarn, er na chafodd ei ddirwyo. Ni ellir bod yn siŵr pa mor brysur oedd y dafarn. Yn ôl Cyfrifiad 1881, roedd Robert Thomas nid yn unig yn cadw tafarn y Pembroke ond hefyd yn gweithio fel chwarelwr trwy'r dydd - tybed a oedd yn rhy flinedig i gadw trefn bob amser?

Ym 1891, prynwyd y dafarn oddi ar Ystad Bryncir yn arwerthiant mawr yr ystad honno, a hynny gan ŵr o Bwllheli, Solomon Jones; y pris oedd £250. Aeth Solomon Jones ati i geisio sicrhau tenant newydd, ond (mae'n ymddangos) heb lwyddiant, gan nad oedd y dafarn wedi bod yn agored ers sawl mis pan geisiodd adnewyddu'r drwydded. Roedd y mudiad dirwest ar ei gryfaf bryd hynny a gwrthwynebodd eu twrnai ail-drwyddedu'r dafarn pan ystyriodd yr ynadon yr achos. Derbyniodd y llys y ddadl nad oedd wedi bod yn agored ers amser ac felly nad oedd mo'i hangen. Dyna oedd diwedd yr adeilad fel tafarn, ac fe'i trowyd yn dŷ.