Martha'r Mynydd

Roedd Martha'r Mynydd yn un o gymeriadau Dyffryn Nantlle, a Mynydd Llanllyfni yn benodol. Bu fyw oddeutu 1770. Dichon iddi fod naill ai'n dwyllwraig o fri neu'n ysbrydolegydd a welai weledigaethau, yn ddibynnol ar hygrededd y sawl sydd yn clywed ei hanes.

Mae hanes Martha yn llyfr W.R. Ambrose, Nant Nantlle"

 Ychydig gyda chan mlynedd yn ôl (sef oddeutu 1750), yr oedd yn byw mewn bwthyn distadl ar fynydd Llanllyfni, wraig a elwid yn gyffredin Martha'r Mynydd, yr hon a wnaeth lawer o sôn amdani dros amser. Yr oedd y wraig hon wedi llwyddo i gael gan liaws o ddynionach ofergoelus y dyddiau hynny i gredu ei bod hi yn derbyn ymweliadau dieithr yn ei thŷ oddi wrth ryw fodau dieithr a alwai yr Anweledigion. Haerai fod yr Anweledigion yn dylwyth cyfoethog, yn ymgymysgu â phobl eraill yn y marchnadoedd, y ffeiriau, a'r lleoedd cyhoeddus; ond bob amser yn anweledig i bawb ond y rhai a ymroddent i fod yn ddeiliaid o'u cymdeithas. Yr oedd Martha, gan ei bod yn wraig ymadroddus, wedi cael gan luaws gredu fod boneddwr cyfoethog o gyfundeb yr Anweledigion yn byw gyda'i ferch ar y mynydd yn agos i dŷ Martha, a'u henw oedd Mr. a Miss Ingram. Ymgasglai nifer mawr o bobl, o bell ffordd gan mwyaf, i dŷ Martha i gadw math o gyfarfodydd yn y nos, wrth dân marwor, (canys ni allai yr anweledigion oddef goleuni), a byddai y gŵr bonheddig yn dyfod ac yn pregethu iddynt. Weithiau hefyd deuai Miss Ingram, wedi ymwisgo â gwisg wen hyd ei thraed i bregethu, a dywedir fod un amaethwr o Fôn wedi ei lygad-dynu i'r fath raddau gan y grefydd newydd hon, a chan obeithio hefyd, trwy gyfrwngwriaeth Martha, y rhoddid Miss Ingram yn wraig iddo, fel y cariodd ei holl eiddo i Martha i fynydd Llanllyfni. 
 Yr oedd yn arfer mynychu y cyfarfodydd hyn walch cyfrwys-ddrwg a adwaenid wrth yr enw Guto-wir-gast. Yr oedd Guto wedi amau mai twyll oedd y cwbl a honnai Martha, a phenderfynodd fynnu cyfle i wneud prawf. Sylwodd fod Martha wedi llosgi ei throed; ac un noswaith yn lled fuan ar ôl i'r anffawd ddigwydd yr oedd Miss Ingram yn pregethu, a chafodd Guto gyfle i sathru y troed llosgedig, yr hyn a barodd i Martha lefain allan. Ar hynny gwaeddai Guto, " Bobol annwyl, ein twyllo yn hollol ydym yn ei gael, mi wnaf lw mai Martha yw hon!" Ond cymaint oedd cred y gwyddfodolion yn y grefydd newydd, fel y bwriasant Guto allan o'r gwasanaeth fel terfysgwr! 
 Yn fuan ar ôl y darganfyddiad yma, modd bynnag, fe aeth y grefydd newydd i warth, a'i ddisgyblion a wasgarwyd, ac y mae yn briodol i ni ychwanegu, i Martha ar ôl hyn edifarhau a chyfaddef ei holl dwyll, a diweddodd ei hoes yn aelod eglwysig gyda'r Methodistiaid, yn Llanllyfni. Teifl yr hanes yma radd o oleuni ar gyflwr tywyll ac ofergoelus y werin yn yr amser y cyfeiriwyd ato, sef cyn dechreuad Ysgolion Sabbothol, a moddion addysg yn y wlad.   Cymerodd peth tebyg le yn Lloegr hefyd, pryd yr honnai gwraig o'r enw Johanna Southcott ei bod yn feichiog ar y Messiah, a cheid lliaws mawr a gredent hefyd i'r cabledd a'r ynfydrwydd hwnnw!