Plas Llanwnda
Saif Plas Llanwnda ar y lôn rhwng Dinas, Llanwnda a Felinwnda. Fferm ydyw erbyn hyn, ac fel arfer fe gyfeirir ato fel "Plas", ond bu'n un o blastai pwysicaf yn y plwyf yn y 16-18g. Yn wreiddiol yn perthyn i deulu Wynn, Pengwern, cafwyd ffrae fawr rhwng ddwy gangen y teulu ar ddechrau'r 17g, sef rhwng mab hynaf Huw Gwyn, Huw Wynn a disgynyddion Owen Meredydd (a berthynai i deulu Mynachdy Gwyn, Clynnog Fawr. Y canlyniad oedd rhannu'r ystâd rhwng y ddwy gangen, gydag un ochr yn cael plasty'r Pengwern a'r llall, Plas Llanwnda.[1]
Fe briododd yr aeres olaf Ann Wynn â'r Cadben Richard Garnons, Pant Du, tad y Richard Garnons oedd yn ymhel â'r diwydiant llechi a ddaeth yn berchennog wedyn, ac yn byw yn y plas wedyn.[2]
Ni ddylid cymysgu y Plas Llanwnda hwn efo Plas Llanwnda, Stryd y Castell, Caernarfon (a oedd yn rhan o adran Addysg y Cyngor Sir) hyd yn ddiweddar). Dyma oedd tŷ tref a godwyd gan y Wynniaid pan oedd hi'n ffasiynol ac yn gyfleus i foneddigion gael annedd ym mhrif dref y sir.
Mae'r erthygl hon yn eginyn. Gallwch helpu prosiect Cof y Cwmwd drwy ychwanegu ati . Mae manylion am sut i wneud hyn yma