Llys Chwarter

Y Llys Chwarter oedd y corff pwysicaf o ran rheoli'r sir rhwng 1541 a 1889, gan weithredu'n gynyddol fel cyngor sir yn ogystal â chosbi troseddwyr - yn edrych ar ôl y tlodion, ffyrdd, pontydd, pwysau a mesurau ac ati. Ond yr oedd un gwahaniaeth mawr: yr ynadon lleol oedd yn ffurfio'r aelodaeth ac roeddent i gyd yn aelodau o'r dosbarth uchaf, ariannog a chawsant eu penodi, nid eu hethol. Yn Uwchgwyrfai, teulu Glynllifon oedd yr aelodau mwyaf cyson a dylanwadol.

Mae archifau cyfoethog y llys yn Archifdy Caernarfon yn cofnodi gweithgaredd a phenderfyniadau'r Llys Chwarter, ac yn ffynhonnell ddi-ail ar gyfer astudio hanes cymdeithasol Uwchgwyrfai.

Collodd y Llys Chwarter y rhan fwyaf o'i bwerau gweinyddol pan ffurfiwyd y cynghorau sir ym 1889; daeth i ben fel llys troseddol ym 1972.

Mae'r erthygl hon yn eginyn. Gallwch helpu prosiect Cof y Cwmwd drwy ychwanegu ati . Mae manylion am sut i wneud hyn yma