Wal Glynllifon
Mae Wal Glynllifon yn adeilad rhestredig (gradd II) a adeiladwyd o gwmpas 1836, tua’r un adeg ag ail-adeiladu plasty Glynllifon. Gellir gweld y wal ar hyd yr A499 a'r A487. Mae’n wal rwbel sydd tua 10 cilometr o hyd, a hyd at 4 medr o uchder yn ei man uchaf.
Dywedir iddi gymryd 7 mlynedd i'w chodi, ac roedd sicrhau ffiniau rhesymegol i'r parc a gafodd ei amgáu o'i mewn yn golygu cryn dipyn o ffeirio a phwrcasu tir. Mae pedwar porth yn y wal yn ogystal â dau neu dri o ddrysau (nad ydynt yn cael eu hagor mwyach). Mae pedwar o'r pum porthdy yn dal i gael eu defnyddio: y prif borthdy, porthdy ar waelod Allt Cefn Glyn ger Groeslon Ffrwd, porthdy ar waelod Allt Goch (y tri hyn ar brif lôn Pwllheli; a phorthdy'r de. Mae'r porthdy a safai ger ochr ddwyreiniol y wal wedi ei chwalu ers rhai blynyddoedd, er i'r porth ei hun ddal i sefyll ger lôn Porthmadog, nid nepell o Groesfan Glynllifon a Gwaith llechi Inigo Jones. Gwnaed dau fwlch yn y wal yn ystod y blynyddoedd diwethaf - un ar gyfer perchnogion Plas Newydd wedi i'r tŷ hwnnw gael ei werthu yn y 1980au, ac un arall tua 2012 ar gyfer creu mynediad i Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd. Mae darn o'r wal rhwng cylchfan Y Groeslon a gwaith llechi Inigo Jones wedi ei ail-adeiladu ar linell newydd er mwyn gwneud lle i'r ffordd osgoi newydd.
Cyfeiriadau
- Cofnod o'r wal ar wefan British Listed Buildings
- Archifdy Caernarfon, Casgliad Newborough, passim.