Ystad Mynachdy Gwyn

Roedd Ystad Mynachdy Gwyn yn eiddo i [[Teulu Meredydd, Mynachdy Gwyn|deulu'r Meredyddiaid o'r 16g. ymlaen, ar ôl i Thomas ap Gruffydd ap Jenkin brynu prydles o drefgordd Cwm gan Syr John Puleston tua chanol y ganrif honno. Parhaodd yy ystad yn eiddo i'r teulu tan 1778 yn ôl pob golwg, ac er bod rhannau ohoni o bosibl wedi eu colli fel gwaddol i rai o ferched y teulu, enillwyd ambell i eiddo yn yr un modd.

Aeres yr ystad oedd Anna Maria Meredydd, merch yr olaf o'r hen linach wryw, Meyrick Meredydd. Bu farw Anna Maria ym 1828, ond hanner can mlynedd cyn hynny roedd hi wedi gollwng ei gafael ar yr ystad. Mewn gweithred yn y Llyfrgell Genedlaethol ceir rhestr o'i thiroedd:

PLWYF LLANWNDA

• Plasty a thiroedd o'r enw Pengwern,
• Lleiniau
• Geufron
• Tŷ yn rhos neu Glan yr rhos
• Gwerglodd Syper
• Cae fadog
• Tyddyn Pontfaen neu Tŷcerrig
• bwthyn o'r enw Tŷ'n lôn
• Glan y merllyn neu Glan merllynas.

CLYNNOG FAWR

• fferm, tir a mawnog o'r enw Monachdy gwyn
• Cae Pwsan
• Cae glas
• Bron'r erw#

PLWYF LLANAELHAEARN

• Pentre bach
• Tythyn terfyn y ddaublwy
• Tyddyn y gors

PLWYF LLANARMON

• Cefn cynforch neu Cefn cynfor
• Tyddyn y mab du

PLWYF LLANYSTUMDWY

• Chwilog fach

PLWYF LLANFIHANGEL Y PENNANT

• Pant glas
• Tyddyn y fammaeth
• bwthyn a thiroedd o'r enw Gadlas

PLWYF BEDDGELERT

• Hafod lwyfog neuHafod lwyddog

PLWYF LLANLLECHID

• Tŷ sclattas
• Nant graien.