Nancall (trefgordd): Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Irion (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
Irion (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
||
| Llinell 1: | Llinell 1: | ||
'''Nancall''' oedd enw trefgordd eglwysig a oedd yn eiddo eglwysig ers dyddiau'r Tywysogion hyd ddiddymiad y mynachlogydd ym 1536; fe roddwyd i Abaty Aberconwy gan Llywelyn Fawr tua 1200. Y mae'r Dr Colin Gresham mai rhan o Eifionydd ydoedd yn wreiddiol ond bod y tir wedi ei gynnwys ym mhlwyf [[Clynnog Fawr]] ac felly wedi cael ei gambriodoli i gwmwd [[Uwchgwyrfai]], er bod rhai haneswyr yn anghytuno.<ref>Colin Gresham, ''Eifionydd'' (Caerdydd, 1973), t.xiv, n.1</ref> Gan ei bod o fewn ffiniau plwyf Clynnog, penderfynwyd ei gynnwys o fewn maes '''Cof y Cwmwd'''. | Sonnir am '''Nancall''' yn hanes [[Math fab Mathonwy]] yn y [[Mabinogion]].<ref>Colin Gresham, ''The Aberconwy Charter'', (Archaeologia Cambrensis, Rhagfyr 1939), t.139</ref> Nancall oedd wedyn enw trefgordd eglwysig a oedd yn eiddo eglwysig ers dyddiau'r Tywysogion hyd ddiddymiad y mynachlogydd ym 1536; fe roddwyd i Abaty Aberconwy gan Llywelyn Fawr tua 1200. Y mae'r Dr Colin Gresham mai rhan o Eifionydd ydoedd yn wreiddiol ond bod y tir wedi ei gynnwys ym mhlwyf [[Clynnog Fawr]] ac felly wedi cael ei gambriodoli i gwmwd [[Uwchgwyrfai]], er bod rhai haneswyr yn anghytuno.<ref>Colin Gresham, ''Eifionydd'' (Caerdydd, 1973), t.xiv, n.1</ref> Gan ei bod o fewn ffiniau plwyf Clynnog, penderfynwyd ei gynnwys o fewn maes '''Cof y Cwmwd'''. | ||
Ffiniau Nancall oedd yr [[Afon Call]] i'r gogledd a'r [[Afon Faig]] i'r dwyrain a'r de. | Ffiniau Nancall oedd yr [[Afon Call]] i'r gogledd a'r [[Afon Faig]] i'r dwyrain a'r de. Cyrhaeddodd gopa [[Mynydd Craig Goch]]. Y ffin gorllewinol oedd [[Afon Dwyfach]], o'r pwynt lle mae'r Afon Faig yn aberu efo'r Ddwyfach, gan redeg ar hyd y Ddwyfach nes gyrraedd Aber Call, nid nepell o safle hen [[Gorsaf reilffordd Pant-glas|orsaf reilffordd Pant-glas]].<ref>Colin Gresham, ''The Aberconwy Charter'', (Archaeologia Cambrensis, Rhagfyr 1939), t.138-9</ref> | ||
Dichon mai Hendre Nancall yw safle'r anheddiad gwreiddiol ond erbyn hyn mae cynnwys tiroedd y pedair fferm sy'n rhannu'r enw Nancall ynghyd â ffiniau fferm Tai Duon. Yr un cyntaf y gwyddys amdano i ffermio Nancall oedd John ap Ednyfed, a gafodd prydles 99 mlynedd gan Geoffrey Kyffin ("Yr Abad Coch"), Abad Aberconwy, ym 1517. Wedi diddymiad y mynachlogydd, parchwyd y brydles am weddill ei thymor. | Dichon mai Hendre Nancall yw safle'r anheddiad gwreiddiol ond erbyn hyn mae cynnwys tiroedd y pedair fferm sy'n rhannu'r enw Nancall ynghyd â ffiniau fferm Tai Duon. Yr un cyntaf y gwyddys amdano i ffermio Nancall oedd John ap Ednyfed, a gafodd prydles 99 mlynedd gan Geoffrey Kyffin ("Yr Abad Coch"), Abad Aberconwy, ym 1517. Wedi diddymiad y mynachlogydd, parchwyd y brydles am weddill ei thymor. | ||
Fersiwn yn ôl 17:29, 5 Rhagfyr 2019
Sonnir am Nancall yn hanes Math fab Mathonwy yn y Mabinogion.[1] Nancall oedd wedyn enw trefgordd eglwysig a oedd yn eiddo eglwysig ers dyddiau'r Tywysogion hyd ddiddymiad y mynachlogydd ym 1536; fe roddwyd i Abaty Aberconwy gan Llywelyn Fawr tua 1200. Y mae'r Dr Colin Gresham mai rhan o Eifionydd ydoedd yn wreiddiol ond bod y tir wedi ei gynnwys ym mhlwyf Clynnog Fawr ac felly wedi cael ei gambriodoli i gwmwd Uwchgwyrfai, er bod rhai haneswyr yn anghytuno.[2] Gan ei bod o fewn ffiniau plwyf Clynnog, penderfynwyd ei gynnwys o fewn maes Cof y Cwmwd.
Ffiniau Nancall oedd yr Afon Call i'r gogledd a'r Afon Faig i'r dwyrain a'r de. Cyrhaeddodd gopa Mynydd Craig Goch. Y ffin gorllewinol oedd Afon Dwyfach, o'r pwynt lle mae'r Afon Faig yn aberu efo'r Ddwyfach, gan redeg ar hyd y Ddwyfach nes gyrraedd Aber Call, nid nepell o safle hen orsaf reilffordd Pant-glas.[3]
Dichon mai Hendre Nancall yw safle'r anheddiad gwreiddiol ond erbyn hyn mae cynnwys tiroedd y pedair fferm sy'n rhannu'r enw Nancall ynghyd â ffiniau fferm Tai Duon. Yr un cyntaf y gwyddys amdano i ffermio Nancall oedd John ap Ednyfed, a gafodd prydles 99 mlynedd gan Geoffrey Kyffin ("Yr Abad Coch"), Abad Aberconwy, ym 1517. Wedi diddymiad y mynachlogydd, parchwyd y brydles am weddill ei thymor.
Parhaodd Nancall yn drefgordd ar wahan hyd y cyfnod modern. Ar ôl cau'r mynydd ym 1812, symudodd ffin Nancall (a phlwyf Clynnog Fawr) o lan yr Afon Faig i'r wal gerrig a godwyd fel ffin yr adeg honno.[4]
Mae'r erthygl hon yn eginyn. Gallwch helpu prosiect Cof y Cwmwd drwy ychwanegu ati . Mae manylion am sut i wneud hyn yma