Chwarel Dorothea: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Irion (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
Irion (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
||
| Llinell 1: | Llinell 1: | ||
Chwarel lechi oedd '''Chwarel Dorothea''' yn [[Tal-y-sarn|Nhal-y-sarn]]. | Chwarel lechi oedd '''Chwarel Dorothea''' yn [[Tal-y-sarn|Nhal-y-sarn]]. | ||
Roedd y chwarel hon yn un o'r safleoedd mwyaf llwyddiannus yng Ngwynedd yn ei chyfnod. Dorothea oedd un o'r prif gyflogwyr yn Nyffryn Nantlle hefyd, a gellir deall ei phwysigrwydd ym mywyd bro Tal-y-sarn ar un cyfnod. | Roedd y chwarel hon yn un o'r safleoedd mwyaf llwyddiannus yng Ngwynedd yn ei chyfnod. Dorothea oedd un o'r prif gyflogwyr yn [[Dyffryn Nantlle|Nyffryn Nantlle]] hefyd, a gellir deall ei phwysigrwydd ym mywyd bro Tal-y-sarn ar un cyfnod. | ||
Agorwyd y chwarel ar lethr a arweiniai | Agorwyd y chwarel ar lethr a arweiniai at Lyn Nantlle, ac roedd ar dir a berthynai i ystad [[Pant Du]] a oedd ym meddiant teulu'r Garnons. Gelwir y chwarel yn ei dyddiau cynnar yn ''Cloddfa Turner'', pan gymerodd William Turner, Parcia, Caernarfon a'i fab-yng-nghyfraith, John Morgan, feddiant o'r lle tua 1829. Newidiwyd enw'r chwarel i Dorothea yn fuan ar ôl cyfnod Turner a Morgan, ac enwir y lle ar ôl gwraig [[Richard Garnons]]. Ar ôl cyfnod pan gafodd nifer o chwarelwyr unigol gyfranddaliadau yn y chwarel o 1848 ymlaen, gwerthwyd y cyfranddaliadau hynny ym 1853 i John Williams a ddeath yn y man i gael digon fel y gallai rheoli'r cwmni. Bu teulu Willims yny sefyllfa honno hyd nes i'r chwarel gau. , | ||
Roedd y chwarel yn | Roedd y chwarel yn un o'r ddwy fwyaf yn y dyffryn ac yr odd ganddi bedwar twll anferth agoredY ddau dwll cyntaf a agorwyd yma oedd yr ''Hen Dwll'' a ''Twll y Weirglodd'', a gwnnaed hynny pan oedd y chwarel o dan reolaeth Thomas Turner ac Owen Parry o [[Pen-y-groes|Ben-y-groes]]. | ||
Roedd Dorothea yn weithredol tan 1970, pan oedd rhaid ei chau yn dilyn cwymp yn y galw am lechi ar gyfer tai. | Roedd y chwarel yn cynhyrchu rhwng 5,000 a 6,000 tunnell o lechi yn nyddiau cynnar John Williams, ac yn cyflogi o gwmpas 200 o ddynion a bechgyn ifanc yr ardal. Yn ei hanterth, ym 1882, cynhyrchwyd 16,598 tunnell gan 533 o ddynion. Prynwyd [[Chwarel Pen-y-bryn]] ym 1894; [[Chwarel 'South Dorothea']] ym 1921 a [[Chwarel Gallt-y-fedw]] ym 1933. Allforiwyd yr holl gynnyrch ar hyd [[Rheilffordd Nantlle]], ar y dechrau i borthladd Caernarfon, ac ar ôl adeiladu [[Cangen Nantlle]] o'r lein fawr, anfonwyd llawer mewn tryciau yn syth i gwsmeriaid ym Mhrydain. | ||
Roedd Dorothea yn weithredol tan 1970, pan oedd rhaid ei chau yn dilyn cwymp yn y galw am lechi ar gyfer tai. Roedd bwriad i'w throi'n atyniad twristaidd ar yr un linellau a chwareli mawr Blaenau Ffestiniog, ond ni wireddiwydy cynlluniau. | |||
Oherwydd ei chwant am dir newyd (roedd [[Chwarel y CIlgwyn]] i'r gogledd a'r afon i'r de, ym 1899 aethpwyd ati gan y chwarel i wyro [[Afon Llyfnwy]] a llenwi llawer ar y llyn isaf, sef [[Llyn Nantlle Isaf]], er mwynennill mwy o dir arllwyso a chloddio. | |||
{{eginyn}} | {{eginyn}} | ||
== | ==Ffynhonellau== | ||
Tomos, Dewi ''Chwareli Dyffryn Nantlle'' (Llyfrau Llafar Gwlad, 2007) | Tomos, Dewi ''Chwareli Dyffryn Nantlle'' (Llyfrau Llafar Gwlad, 2007) | ||
Jean Lindsay, ''A History of the North Wales Slate Industry’’, (Newton Abbot, 1974), tt. 318-9. | |||
[[Categori:Chwareli llechi]] | [[Categori:Chwareli llechi]] | ||
[[Categori: Diwydiant a Masnach]] | [[Categori: Diwydiant a Masnach]] | ||
Fersiwn yn ôl 10:34, 22 Hydref 2018
Chwarel lechi oedd Chwarel Dorothea yn Nhal-y-sarn.
Roedd y chwarel hon yn un o'r safleoedd mwyaf llwyddiannus yng Ngwynedd yn ei chyfnod. Dorothea oedd un o'r prif gyflogwyr yn Nyffryn Nantlle hefyd, a gellir deall ei phwysigrwydd ym mywyd bro Tal-y-sarn ar un cyfnod.
Agorwyd y chwarel ar lethr a arweiniai at Lyn Nantlle, ac roedd ar dir a berthynai i ystad Pant Du a oedd ym meddiant teulu'r Garnons. Gelwir y chwarel yn ei dyddiau cynnar yn Cloddfa Turner, pan gymerodd William Turner, Parcia, Caernarfon a'i fab-yng-nghyfraith, John Morgan, feddiant o'r lle tua 1829. Newidiwyd enw'r chwarel i Dorothea yn fuan ar ôl cyfnod Turner a Morgan, ac enwir y lle ar ôl gwraig Richard Garnons. Ar ôl cyfnod pan gafodd nifer o chwarelwyr unigol gyfranddaliadau yn y chwarel o 1848 ymlaen, gwerthwyd y cyfranddaliadau hynny ym 1853 i John Williams a ddeath yn y man i gael digon fel y gallai rheoli'r cwmni. Bu teulu Willims yny sefyllfa honno hyd nes i'r chwarel gau. ,
Roedd y chwarel yn un o'r ddwy fwyaf yn y dyffryn ac yr odd ganddi bedwar twll anferth agoredY ddau dwll cyntaf a agorwyd yma oedd yr Hen Dwll a Twll y Weirglodd, a gwnnaed hynny pan oedd y chwarel o dan reolaeth Thomas Turner ac Owen Parry o Ben-y-groes.
Roedd y chwarel yn cynhyrchu rhwng 5,000 a 6,000 tunnell o lechi yn nyddiau cynnar John Williams, ac yn cyflogi o gwmpas 200 o ddynion a bechgyn ifanc yr ardal. Yn ei hanterth, ym 1882, cynhyrchwyd 16,598 tunnell gan 533 o ddynion. Prynwyd Chwarel Pen-y-bryn ym 1894; Chwarel 'South Dorothea' ym 1921 a Chwarel Gallt-y-fedw ym 1933. Allforiwyd yr holl gynnyrch ar hyd Rheilffordd Nantlle, ar y dechrau i borthladd Caernarfon, ac ar ôl adeiladu Cangen Nantlle o'r lein fawr, anfonwyd llawer mewn tryciau yn syth i gwsmeriaid ym Mhrydain.
Roedd Dorothea yn weithredol tan 1970, pan oedd rhaid ei chau yn dilyn cwymp yn y galw am lechi ar gyfer tai. Roedd bwriad i'w throi'n atyniad twristaidd ar yr un linellau a chwareli mawr Blaenau Ffestiniog, ond ni wireddiwydy cynlluniau.
Oherwydd ei chwant am dir newyd (roedd Chwarel y CIlgwyn i'r gogledd a'r afon i'r de, ym 1899 aethpwyd ati gan y chwarel i wyro Afon Llyfnwy a llenwi llawer ar y llyn isaf, sef Llyn Nantlle Isaf, er mwynennill mwy o dir arllwyso a chloddio.
Mae'r erthygl hon yn eginyn. Gallwch helpu prosiect Cof y Cwmwd drwy ychwanegu ati . Mae manylion am sut i wneud hyn yma
Ffynhonellau
Tomos, Dewi Chwareli Dyffryn Nantlle (Llyfrau Llafar Gwlad, 2007) Jean Lindsay, A History of the North Wales Slate Industry’’, (Newton Abbot, 1974), tt. 318-9.