Pennarth (fferm): Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Oddi ar Cof y Cwmwd
Neidio i'r panel llywio Neidio i'r bar chwilio
← Golygiad hŷnGolygiad diweddarach →
Dim crynodeb golygu
Dim crynodeb golygu
Llinell 1: Llinell 1:
Fferm fawr yw '''Pennarth''' sydd yn gorwedd ar y tir gweddol isel a gwastad ger [[Aberdesach]], ym mhlwyf [[Clynnog Fawr]]. Mae'r enw'n hen iawn, a'r safle, efallai, yn hŷn fyth, gan fod [[Cromlech Pennarth|cromlech]] ar y tir. Sonnir am Bennarth hefyd yn y Mabinogion. Yn Oes y Tywysogion, roedd Pennarth yn enw ar drefgordd gyfan - ac fel sy'n bod yn aml, mae enw trefgordd ganoloesol wedi parhau hyd heddiw fel enw fferm sylweddol. Gweler erthygl ar wahân ar [[Pennarth (trefgordd)]].
Fferm fawr yw '''Pennarth''' sydd yn gorwedd ar y tir gweddol isel a gwastad ger [[Aberdesach]], ym mhlwyf [[Clynnog Fawr]]. Mae'r enw'n hen iawn, a'r safle, efallai, yn hŷn fyth, gan fod [[Cromlech Pennarth|cromlech]] ar y tir. Sonnir am Bennarth hefyd yn y Mabinogion. Yn Oes y Tywysogion, roedd Pennarth yn enw ar drefgordd gyfan - ac fel sy'n bod yn aml, mae enw trefgordd ganoloesol wedi parhau hyd heddiw fel enw fferm sylweddol. Gweler erthygl ar wahân ar [[Pennarth (trefgordd)]].


Mae'n debyg, a barnu oddi wrth y ffaith fod enw'r fferm ac enw'r drefgordd lle safai yr un peth, fod Pennartrh wedi arfer bod yn annedd ac yn ddaliadaeth o dir gan ddyn rhydd os nad yn fan uchelwr yn y 15-16g. Erbyn 1675, fodd bynnag, mae'n amlwg ei fod yn rhan o [[Ystad Lleuar]], ac yn eiddo i deulu [[George Twisleton]]<ref>Archifdy Caernarfon, XD2/7574</ref>, a etifeddodd ei diroedd yn sgil ei briodas â Mary Glynne, etifeddes cangen o hen deulu [[Glynllifon]].<ref>J.E. Griffith, ''Pedigrees of Anglesey and Caernarvonshire Families'' (Horncastle, 1914), t.270</ref> Er i deulu  Twisleton colli'u gafael ar y rhan fwyaf o'u tiroedd oherwydd dyledion a chyfres o forgeisi ac achosion llys, ymddengys eu bod wedi dal eu diddordeb yn nifer bach o ffermydd, yn cynnwys Pennarth, Ynys yr Arch, Bryn Ifan a Chae Hir. Fe ymddengys fod Mary Ridsdale, aeres yr olaf o deulu Twisleton, sef George Twisleton III., wedi cadw ei gafael ar weddillion ystad Lleuar. Bu iddi ail briodi â dyn o'r enw Henry Winstanley, masnachwr o ddinas Caer ym 1758.<ref>Archifdy Caernarfon, XM1041/8, 15</ref> Yr adeg honno, Owen Roberts, iwmon, oedd yn ffermio Pennarth.<ref>Archifdy Caernarfon, XM1041/12</ref> Ysywaeth, y flwyddyn wedyn aeth Winstanley'n fethdalwr, ac yn sgil hynny fe wnaeth y Comisiynwyr Methdaliad orchymyn gwerthu'r ffermydd hyn, yn cynnwys Pennarth. Watkin Williams, ysw., o Benbedw, Sir Dinbych a wnaeth brynu'r eiddo i gyd, am £2445, a hynny ym 1768, gyda help morgais o £2000.<ref>Archifdy Gwynedd, XM1041/19-30</ref> Mae'n bur debyg mai mab i Richard Williams o Benbedw, Sir Ddinbych (a hwnnw'n frawd i'r "Syr Watcyn" cyntaf a etifeddodd Wynnstay, un o ystadau mwyaf Cymru),<ref>J.E. Griffith, ''Pedigrees of Anglesey and Caernarvonshire Families'' (Horncastle, 1914), t.18</ref> ac a oedd yn berchen ar diroedd eraill yn Sir Gaernarfon yn ardaloedd Llanbeblig, Llanrug a Beddgelert.<ref>Archifdy Caernarfon, XM1041/31-55</ref>  
Mae'n debyg, a barnu oddi wrth y ffaith fod enw'r fferm ac enw'r drefgordd lle safai yr un peth, fod Pennartrh wedi arfer bod yn annedd ac yn ddaliadaeth o dir gan ddyn rhydd os nad yn fan uchelwr yn y 15-16g. Erbyn 1675, fodd bynnag, mae'n amlwg ei fod yn rhan o [[Ystad Lleuar]], ac yn eiddo i deulu [[George Twisleton]]<ref>Archifdy Caernarfon, XD2/7574</ref>, a etifeddodd ei diroedd yn sgil ei briodas â Mary Glynne, etifeddes cangen o hen deulu [[Glynllifon]].<ref>J.E. Griffith, ''Pedigrees of Anglesey and Caernarvonshire Families'' (Horncastle, 1914), t.270</ref> Er i deulu  Twisleton colli'u gafael ar y rhan fwyaf o'u tiroedd oherwydd dyledion a chyfres o forgeisi ac achosion llys, ymddengys eu bod wedi dal eu diddordeb yn nifer bach o ffermydd, yn cynnwys Pennarth, Ynys yr Arch, Bryn Ifan a Chae Hir. Fe ymddengys fod Mary Ridsdale, aeres yr olaf o deulu Twisleton, sef George Twisleton III., wedi cadw ei gafael ar weddillion ystad Lleuar. Bu iddi ail briodi â dyn o'r enw Henry Winstanley, masnachwr o ddinas Caer ym 1758.<ref>Archifdy Caernarfon, XM1041/8, 15</ref> Yr adeg honno, Owen Roberts, iwmon, oedd yn ffermio Pennarth.<ref>Archifdy Caernarfon, XM1041/12</ref> Ysywaeth, y flwyddyn wedyn aeth Winstanley'n fethdalwr, ac yn sgil hynny fe wnaeth y Comisiynwyr Methdaliad orchymyn gwerthu'r ffermydd hyn, yn cynnwys Pennarth. Watkin Williams, ysw., o Benbedw, Sir Dinbych a wnaeth brynu'r eiddo i gyd, am £2445, a hynny ym 1768, gyda help morgais o £2000.<ref>Archifdy Gwynedd, XM1041/19-30</ref> Roedd Watkin yn fab i Richard Williams (a hwnnw'n frawd i'r "Syr Watcyn" cyntaf a etifeddodd Wynnstay, un o ystadau mwyaf Cymru),<ref>J.E. Griffith, ''Pedigrees of Anglesey and Caernarvonshire Families'' (Horncastle, 1914), t.18</ref>. Roedd gan Ystad Wynnstay diroedd eraill yn Sir Gaernarfon yn ardaloedd Llanbeblig, Llanrug a Beddgelert,<ref>Archifdy Caernarfon, XM1041/31-55</ref>
a dichon felly fod hynny wedi gwneud prynu gwqeddillion Ystad Lleuar yn ddeniadol. Marwodd Watkin heb blant, ac felly aeth ei ystad i'w chwaer, Annabella Puleston, ac wedyn i ferch honno, Annabella, gwraig Syr Edward Lloyd Lloyd, Pen-y-lan, Sir y Fflint. Gwerthwyd y rhan fwyaf o eiddo y llinach rhwng 1825 a 1830, ond nid yw'n hysbys pryd y gwerthwyd olion Ystad Lleuar.<ref>LlGC, Rhagair i gatalog Archifau Peniarth [https://archiveshub.jisc.ac.uk/search/archives/3f94722d-c7e1-30fb-a038-c855662c72d2], cyrchwyd 18.9.2025</ref>


Mae'r map degwm yn dangos fod y pedair fferm wedi dal fel ystad fechan efo'u gilydd hyd at ddyddiau'r map degwm tua 1844, Thomas Bucknall Lloyd ysw. oedd y perchennog, a thenant Pennarth oedd un John Jones. Nodir yn y rhestr bennu'r degwm fod y fferm yn ymestyn i ryw 151 o aceri.<ref>LlGC, Map a rhestr bennu'r degwm, plwyf Clynnog</ref> Roedd Thomas Bucknall Lloyd (1824-1896) yn Archddiacon Salop, ac nid yw'n amlwg beth oedd ei gysylltiad â Sir Gaernarfon. Rhaid ystyried felly mai buddsoddiad oedd natur ei bwrcasiad o'r bedair fferm. Ffaith diddorol amdano oedd ei fod yn ŵyr i Samuel Butler, Esgob Caerlwytgoed, ac yn gefnder llawn i'r nofelydd Saesneg Samuel Butler, awdur ''Erewhon''. Treuliodd ei holl fywyd yng nghyffiniau Amwythig.<ref>Erthygl Wikipedia am Thomas Lloyd (priest), [Thomas Lloyd (priest, born 1824)], cyrchwyd 17.9.2025</ref>
Mae'r map degwm yn dangos fod y pedair fferm wedi dal fel ystad fechan efo'u gilydd hyd at ddyddiau'r map degwm tua 1844. Nodir yn y rhestr bennu'r degwm fod y fferm yn ymestyn i ryw 151 o aceri.<ref>LlGC, Map a rhestr bennu'r degwm, plwyf Clynnog</ref> Thomas Bucknall Lloyd ysw. oedd y perchennog erbyn hynny, a thenant Pennarth oedd un John Jones. Er bod Syr Edward Lloyd Lloyd a Thomas Bucknall Lloyd yn rhannu'r un cyfenw, mae'n bur annhebygol fod unrhyw gysylltiad rhyngddynt, gan fod Thomas Lloyd yn perthyn i hen deulu a oedd wedi ymsefydlu yn Amwythig ers cenedlaethau. Roedd Thomas Bucknall Lloyd (1824-1896) yn Archddiacon Salop, ac nid yw'n amlwg beth oedd ei gysylltiad â Sir Gaernarfon. Rhaid ystyried felly mai buddsoddiad oedd natur ei bwrcasiad o'r bedair fferm. Ffaith diddorol amdano oedd ei fod yn ŵyr i Samuel Butler, Esgob Caerlwytgoed, ac yn gefnder llawn i'r nofelydd Saesneg Samuel Butler, awdur ''Erewhon''. Treuliodd ei holl fywyd yng nghyffiniau Amwythig.<ref>Erthygl Wikipedia am Thomas Lloyd (priest), [Thomas Lloyd (priest, born 1824)], cyrchwyd 17.9.2025</ref>


Yn ''coachhouse'' Pennarth y cynhelid cyfarfodydd [[Cymdeithas Amaethyddol Clynnog 1909-46]] y ceir ysgrif lawn amdani yn '''Cof y Cwmwd'''.
Yn ''coachhouse'' Pennarth y cynhelid cyfarfodydd [[Cymdeithas Amaethyddol Clynnog 1909-46]] y ceir ysgrif lawn amdani yn '''Cof y Cwmwd'''.

Fersiwn yn ôl 15:43, 18 Medi 2025

Fferm fawr yw Pennarth sydd yn gorwedd ar y tir gweddol isel a gwastad ger Aberdesach, ym mhlwyf Clynnog Fawr. Mae'r enw'n hen iawn, a'r safle, efallai, yn hŷn fyth, gan fod cromlech ar y tir. Sonnir am Bennarth hefyd yn y Mabinogion. Yn Oes y Tywysogion, roedd Pennarth yn enw ar drefgordd gyfan - ac fel sy'n bod yn aml, mae enw trefgordd ganoloesol wedi parhau hyd heddiw fel enw fferm sylweddol. Gweler erthygl ar wahân ar Pennarth (trefgordd).

Mae'n debyg, a barnu oddi wrth y ffaith fod enw'r fferm ac enw'r drefgordd lle safai yr un peth, fod Pennartrh wedi arfer bod yn annedd ac yn ddaliadaeth o dir gan ddyn rhydd os nad yn fan uchelwr yn y 15-16g. Erbyn 1675, fodd bynnag, mae'n amlwg ei fod yn rhan o Ystad Lleuar, ac yn eiddo i deulu George Twisleton[1], a etifeddodd ei diroedd yn sgil ei briodas â Mary Glynne, etifeddes cangen o hen deulu Glynllifon.[2] Er i deulu Twisleton colli'u gafael ar y rhan fwyaf o'u tiroedd oherwydd dyledion a chyfres o forgeisi ac achosion llys, ymddengys eu bod wedi dal eu diddordeb yn nifer bach o ffermydd, yn cynnwys Pennarth, Ynys yr Arch, Bryn Ifan a Chae Hir. Fe ymddengys fod Mary Ridsdale, aeres yr olaf o deulu Twisleton, sef George Twisleton III., wedi cadw ei gafael ar weddillion ystad Lleuar. Bu iddi ail briodi â dyn o'r enw Henry Winstanley, masnachwr o ddinas Caer ym 1758.[3] Yr adeg honno, Owen Roberts, iwmon, oedd yn ffermio Pennarth.[4] Ysywaeth, y flwyddyn wedyn aeth Winstanley'n fethdalwr, ac yn sgil hynny fe wnaeth y Comisiynwyr Methdaliad orchymyn gwerthu'r ffermydd hyn, yn cynnwys Pennarth. Watkin Williams, ysw., o Benbedw, Sir Dinbych a wnaeth brynu'r eiddo i gyd, am £2445, a hynny ym 1768, gyda help morgais o £2000.[5] Roedd Watkin yn fab i Richard Williams (a hwnnw'n frawd i'r "Syr Watcyn" cyntaf a etifeddodd Wynnstay, un o ystadau mwyaf Cymru),[6]. Roedd gan Ystad Wynnstay diroedd eraill yn Sir Gaernarfon yn ardaloedd Llanbeblig, Llanrug a Beddgelert,[7] a dichon felly fod hynny wedi gwneud prynu gwqeddillion Ystad Lleuar yn ddeniadol. Marwodd Watkin heb blant, ac felly aeth ei ystad i'w chwaer, Annabella Puleston, ac wedyn i ferch honno, Annabella, gwraig Syr Edward Lloyd Lloyd, Pen-y-lan, Sir y Fflint. Gwerthwyd y rhan fwyaf o eiddo y llinach rhwng 1825 a 1830, ond nid yw'n hysbys pryd y gwerthwyd olion Ystad Lleuar.[8]

Mae'r map degwm yn dangos fod y pedair fferm wedi dal fel ystad fechan efo'u gilydd hyd at ddyddiau'r map degwm tua 1844. Nodir yn y rhestr bennu'r degwm fod y fferm yn ymestyn i ryw 151 o aceri.[9] Thomas Bucknall Lloyd ysw. oedd y perchennog erbyn hynny, a thenant Pennarth oedd un John Jones. Er bod Syr Edward Lloyd Lloyd a Thomas Bucknall Lloyd yn rhannu'r un cyfenw, mae'n bur annhebygol fod unrhyw gysylltiad rhyngddynt, gan fod Thomas Lloyd yn perthyn i hen deulu a oedd wedi ymsefydlu yn Amwythig ers cenedlaethau. Roedd Thomas Bucknall Lloyd (1824-1896) yn Archddiacon Salop, ac nid yw'n amlwg beth oedd ei gysylltiad â Sir Gaernarfon. Rhaid ystyried felly mai buddsoddiad oedd natur ei bwrcasiad o'r bedair fferm. Ffaith diddorol amdano oedd ei fod yn ŵyr i Samuel Butler, Esgob Caerlwytgoed, ac yn gefnder llawn i'r nofelydd Saesneg Samuel Butler, awdur Erewhon. Treuliodd ei holl fywyd yng nghyffiniau Amwythig.[10]

Yn coachhouse Pennarth y cynhelid cyfarfodydd Cymdeithas Amaethyddol Clynnog 1909-46 y ceir ysgrif lawn amdani yn Cof y Cwmwd.

Mae'r erthygl hon yn eginyn. Gallwch helpu prosiect Cof y Cwmwd drwy ychwanegu ati . Mae manylion am sut i wneud hyn yma

  1. ↑ Archifdy Caernarfon, XD2/7574
  2. ↑ J.E. Griffith, Pedigrees of Anglesey and Caernarvonshire Families (Horncastle, 1914), t.270
  3. ↑ Archifdy Caernarfon, XM1041/8, 15
  4. ↑ Archifdy Caernarfon, XM1041/12
  5. ↑ Archifdy Gwynedd, XM1041/19-30
  6. ↑ J.E. Griffith, Pedigrees of Anglesey and Caernarvonshire Families (Horncastle, 1914), t.18
  7. ↑ Archifdy Caernarfon, XM1041/31-55
  8. ↑ LlGC, Rhagair i gatalog Archifau Peniarth [1], cyrchwyd 18.9.2025
  9. ↑ LlGC, Map a rhestr bennu'r degwm, plwyf Clynnog
  10. ↑ Erthygl Wikipedia am Thomas Lloyd (priest), [Thomas Lloyd (priest, born 1824)], cyrchwyd 17.9.2025
Wedi dod o "https://cof.canolfanuwchgwyrfai.cymru/index.php?title=Pennarth_(fferm)&oldid=16511"