Ystad Mynachdy Gwyn: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Neidio i'r panel llywio
Neidio i'r bar chwilio
Irion (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
Irion (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
||
| Llinell 1: | Llinell 1: | ||
Roedd '''Ystad Mynachdy Gwyn''' yn eiddo i [[Teulu Meredydd, Mynachdy Gwyn|deulu'r Meredyddiaid o'r 16g. ymlaen, ar ôl i Thomas ap Gruffydd ap Jenkin brynu prydles o drefgordd [[Cwm]] gan Syr John Puleston tua chanol y ganrif honno. Parhaodd | Roedd '''Ystad Mynachdy Gwyn''' yn eiddo i [[Teulu Meredydd, Mynachdy Gwyn|deulu'r Meredyddiaid]] o'r 16g. ymlaen, ar ôl i Thomas ap Gruffydd ap Jenkin brynu prydles o drefgordd [[Cwm]] gan Syr John Puleston tua chanol y ganrif honno. Parhaodd yr ystad yn eiddo i'r teulu tan 1778 yn ôl pob golwg, ac er bod rhannau ohoni o bosibl wedi eu colli fel gwaddol i rai o ferched y teulu, enillwyd ambell i eiddo yn yr un modd. | ||
==Yr Ystad ym 1778== | |||
'''PLWYF LLANWNDA''' | Aeres yr ystad oedd Anna Maria Meredydd, merch yr olaf o'r hen linach wryw, Meyrick Meredydd. Bu farw Anna Maria ym 1828,<ref>J.E. Griffith, ''Pedigrees of Anglesey and Caernarvonshire Families'' (Horncastle, 1914), t206</ref> ond hanner can mlynedd cyn hynny roedd hi wedi gollwng ei gafael ar yr ystad trwy ei forgeisio. Mewn gweithred yn y Llyfrgell Genedlaethol<ref>LlGC, Gweithredoedd Plas Tregayan 182-3</ref> ceir rhestr o'i thiroedd: | ||
* Plasty a thiroedd o'r enw Pengwern | |||
'''PLWYF [[Llanwnda|LLANWNDA]]''' | |||
* Plasty a thiroedd o'r enw [[Pengwern]] | |||
* Lleiniau | * Lleiniau | ||
* Geufron | * Geufron | ||
| Llinell 10: | Llinell 12: | ||
* Gwerglodd Syper | * Gwerglodd Syper | ||
* Cae fadog | * Cae fadog | ||
* Tyddyn Pontfaen neu | * Tyddyn Pontfaen neu Tŷ cerrig | ||
* bwthyn o'r enw Tŷ'n lôn | * bwthyn o'r enw Tŷ'n lôn | ||
* Glan y merllyn neu Glan merllynas | * Glan y merllyn neu Glan merllynas | ||
'''CLYNNOG FAWR''' | '''PLWYF [[Clynnog Fawr|CLYNNOG FAWR]]''' | ||
*fferm, tir a mawnog o'r enw Monachdy gwyn | * fferm, tir a mawnog o'r enw Monachdy gwyn | ||
* Cae Pwsan | * Cae Pwsan | ||
* Cae glas | * Cae glas | ||
* Bron'r erw | * Bron'r erw | ||
'''PLWYF LLANAELHAEARN''' | '''PLWYF [[Llanaelhaearn|LLANAELHAEARN]]''' | ||
* Pentre bach | * Pentre bach | ||
* | * Tythyn terfyn y ddaublwy | ||
* Tyddyn y gors | * Tyddyn y gors | ||
| Llinell 35: | Llinell 37: | ||
* Pant glas | * Pant glas | ||
* Tyddyn y fammaeth | * Tyddyn y fammaeth | ||
*bwthyn a thiroedd o'r enw Gadlas | * bwthyn a thiroedd o'r enw Gadlas | ||
'''PLWYF BEDDGELERT''' | '''PLWYF BEDDGELERT''' | ||
* Hafod lwyfog | * Hafod lwyfog neu Hafod lwyddog | ||
'''PLWYF LLANLLECHID''' | '''PLWYF LLANLLECHID''' | ||
* Tŷ sclattas | * Tŷ sclattas | ||
* Nant graien. | * Nant graien. | ||
==Yr Ystad ym 1830== | |||
Mae'n debygol bod y tiroedd hyn i gyd wedi eu trosglwyddo ym 1778 fel rhan o'r broses o godi morgais. Erbyn 1830, roedd y sawl a oedd wedi rhoi benthyg yr arian ar gyfer hyn, sef un Charles Hawkes fel ymddiriedolwr dyn o'r enw Charles Potts, wedi marw ac roedd eu hysgutoriaid wedi derbyn taliad llawn ac yn medru rhyddhau'r tiroedd. Nid yw'n eglur pwy oedd Hawkes a Potts, ond mae'n debyg mai benthyg arian fel trefniant busnes heb unrhyw gysylltiad â theulu Anna Maria Mostyn (Meredydd gynt) oedd y ddau hyn. Roedd Anna Maria wedi marw ddwy flynedd ynghynt, ond nodir mewn trawsgludiad (sef dogfen gwerthu) ym 1830, ei bod hi wedi trosglwyddo'r ystad i dri o'i chydnabod a fyddai'n gweithredu fel ymddiriedolwyr.<ref>LlGC, Papurau Henry Rumsey Williams 544</ref> Ymdrinnir â'r un tiroedd â gweithred 1778 a ddisgrifir uchod, ond mae'n werth ailadrodd yr enwau gan fod ambell un yn wahanol: | |||
Ffermydd o'r enw Pengwern, Lleiniau yn rhos, Geufron, Monachdy neu Monachdy Gwyn, Bron yr Erw, Tyddyn y bont faen, Tyddyn Glan y môr, neu Cae'r fadog, Tyddyn terfyn y ddau blwy, Cefn Cynferch neu Cefn Cynfer, Tyddyn y mabdu, Chwilog fach, Pentre bach neu Tyddyn ucha, Tyddyn issa yn moelfre, Tyddyn y Gorse, Tyddyn y possetneu Cae pwssan, Caeglas, Tyddyn Cenin fynydd, Tyddyn y famaeth, Y Gadlis, Tyddyn Robert Morris, Cenin fynydd, Pengwern Griffith Williams, Hafod Lwyddog neu Hafod Lwyfog, Belen Wen, Gwern Saython neu Ty Sclattas, Nant y graien, Cwm Celyn a phedair llain o dir ynghanol tiroedd Penrhyn, yn nhrefgorddi Llecheiddior, Chwilog, Trefcwm a Nant Hwynen, a phlwyfi Llanwnda, Clynnog, Llanaelhaearn, Llanarmon, Llanfihangel y Pennant, Llanystumdwy, Beddgelert, Llanllechid, Llandygái a Betws y Coed; a ffermydd o'r enw Glan Merllynas, Tyddyn Syper, Y Gors dopiog, Gwergloedd tan y tŷ, Cae Eithin, Cae Hwlkin, Buarth hwlkin neu Buarth y Rhos, Tŷ yn y Rhos neu Tyddyn y Rhos, llain yn perthyn i hwnnw, sef Llain rhos Pengwern, Cae Canol, y Llwyn Coed, Tŷ yn y lôn neu Tyddyn y lôn, i gyd yn nhrefgordd Pengwern, plwyf. Llanwnda, a sedd yn [[Eglwys Sant Gwyndaf, Llanwnda|Eglwys Llanwnda]] a rennir gyda deiliaid [[Bodaden]].<ref>Cyfieithiad yw'r rhestr hon o'r Saesneg wreiddiol</ref> | |||
==Cyfeiriadaau== | |||
[[Categori:Ystadau]] | |||
Fersiwn yn ôl 09:20, 25 Medi 2023
Roedd Ystad Mynachdy Gwyn yn eiddo i deulu'r Meredyddiaid o'r 16g. ymlaen, ar ôl i Thomas ap Gruffydd ap Jenkin brynu prydles o drefgordd Cwm gan Syr John Puleston tua chanol y ganrif honno. Parhaodd yr ystad yn eiddo i'r teulu tan 1778 yn ôl pob golwg, ac er bod rhannau ohoni o bosibl wedi eu colli fel gwaddol i rai o ferched y teulu, enillwyd ambell i eiddo yn yr un modd.
Yr Ystad ym 1778
Aeres yr ystad oedd Anna Maria Meredydd, merch yr olaf o'r hen linach wryw, Meyrick Meredydd. Bu farw Anna Maria ym 1828,[1] ond hanner can mlynedd cyn hynny roedd hi wedi gollwng ei gafael ar yr ystad trwy ei forgeisio. Mewn gweithred yn y Llyfrgell Genedlaethol[2] ceir rhestr o'i thiroedd:
PLWYF LLANWNDA
- Plasty a thiroedd o'r enw Pengwern
- Lleiniau
- Geufron
- Tŷ yn rhos neu Glan yr rhos
- Gwerglodd Syper
- Cae fadog
- Tyddyn Pontfaen neu Tŷ cerrig
- bwthyn o'r enw Tŷ'n lôn
- Glan y merllyn neu Glan merllynas
PLWYF CLYNNOG FAWR
- fferm, tir a mawnog o'r enw Monachdy gwyn
- Cae Pwsan
- Cae glas
- Bron'r erw
PLWYF LLANAELHAEARN
- Pentre bach
- Tythyn terfyn y ddaublwy
- Tyddyn y gors
PLWYF LLANARMON
- Cefn cynforch neu Cefn cynfor
- Tyddyn y mab du
PLWYF LLANYSTUMDWY
- Chwilog fach
PLWYF LLANFIHANGEL Y PENNANT
- Pant glas
- Tyddyn y fammaeth
- bwthyn a thiroedd o'r enw Gadlas
PLWYF BEDDGELERT
- Hafod lwyfog neu Hafod lwyddog
PLWYF LLANLLECHID
- Tŷ sclattas
- Nant graien.
Yr Ystad ym 1830
Mae'n debygol bod y tiroedd hyn i gyd wedi eu trosglwyddo ym 1778 fel rhan o'r broses o godi morgais. Erbyn 1830, roedd y sawl a oedd wedi rhoi benthyg yr arian ar gyfer hyn, sef un Charles Hawkes fel ymddiriedolwr dyn o'r enw Charles Potts, wedi marw ac roedd eu hysgutoriaid wedi derbyn taliad llawn ac yn medru rhyddhau'r tiroedd. Nid yw'n eglur pwy oedd Hawkes a Potts, ond mae'n debyg mai benthyg arian fel trefniant busnes heb unrhyw gysylltiad â theulu Anna Maria Mostyn (Meredydd gynt) oedd y ddau hyn. Roedd Anna Maria wedi marw ddwy flynedd ynghynt, ond nodir mewn trawsgludiad (sef dogfen gwerthu) ym 1830, ei bod hi wedi trosglwyddo'r ystad i dri o'i chydnabod a fyddai'n gweithredu fel ymddiriedolwyr.[3] Ymdrinnir â'r un tiroedd â gweithred 1778 a ddisgrifir uchod, ond mae'n werth ailadrodd yr enwau gan fod ambell un yn wahanol:
Ffermydd o'r enw Pengwern, Lleiniau yn rhos, Geufron, Monachdy neu Monachdy Gwyn, Bron yr Erw, Tyddyn y bont faen, Tyddyn Glan y môr, neu Cae'r fadog, Tyddyn terfyn y ddau blwy, Cefn Cynferch neu Cefn Cynfer, Tyddyn y mabdu, Chwilog fach, Pentre bach neu Tyddyn ucha, Tyddyn issa yn moelfre, Tyddyn y Gorse, Tyddyn y possetneu Cae pwssan, Caeglas, Tyddyn Cenin fynydd, Tyddyn y famaeth, Y Gadlis, Tyddyn Robert Morris, Cenin fynydd, Pengwern Griffith Williams, Hafod Lwyddog neu Hafod Lwyfog, Belen Wen, Gwern Saython neu Ty Sclattas, Nant y graien, Cwm Celyn a phedair llain o dir ynghanol tiroedd Penrhyn, yn nhrefgorddi Llecheiddior, Chwilog, Trefcwm a Nant Hwynen, a phlwyfi Llanwnda, Clynnog, Llanaelhaearn, Llanarmon, Llanfihangel y Pennant, Llanystumdwy, Beddgelert, Llanllechid, Llandygái a Betws y Coed; a ffermydd o'r enw Glan Merllynas, Tyddyn Syper, Y Gors dopiog, Gwergloedd tan y tŷ, Cae Eithin, Cae Hwlkin, Buarth hwlkin neu Buarth y Rhos, Tŷ yn y Rhos neu Tyddyn y Rhos, llain yn perthyn i hwnnw, sef Llain rhos Pengwern, Cae Canol, y Llwyn Coed, Tŷ yn y lôn neu Tyddyn y lôn, i gyd yn nhrefgordd Pengwern, plwyf. Llanwnda, a sedd yn Eglwys Llanwnda a rennir gyda deiliaid Bodaden.[4]