Dewi Tomos

Dirprwy brifathro Ysgol Bro Lleu oedd Dewi Tomos (1943 – 2012) cyn ymddeol, ac yn llenor, cenedlaetholwr brwd, hanesydd, naturiaethwr, rhedwr a cherddwr a ymhyfrydodd yn nhreftadaeth ei fro nes iddo gyfoethogi diwylliant Cymru gyfan. Ei enw bedydd oedd Dewi Hywel Tomos ond yr enw Dewi Tomos a welir ar bob un o'i gyhoeddiadau. Bu’n weithgar yn yr ymgyrch i sicrhau cymhorthdal Cronfa Dreftadaeth y Loteri i adnewyddu Canolfan Dreftadaeth Kate Roberts yn Rhosgadfan, a agorwyd yn 2007, ac ef oedd Cadeirydd brwd y Ganolfan yn ei flynyddoedd olaf. Byddai ei frwdfrydedd a’i ddyfalbarhad yn ysbrydoliaeth i bawb a rhan bwysig o’i weithgareddau fyddai arwain teithiau cerdded i ddosbarthiadau o blant ysgol a grwpiau o oedolion o gwmpas yr ardal i’w dysgu am Kate Roberts a’i gwaith a’i chefndir chwarelyddol, a’r chwarelwyr a’r tyddynwyr a byd natur. Yn aml iawn byddai ei ferch, Gwenllian, yn mynd gydag ef i ddarllen darnau perthnasol o waith Kate Roberts a llenorion eraill yr ardal. Byddai hithau hefyd yn gyfrifol am nifer fawr o weithgareddau yn y Ganolfan, i blant ac oedolion.

Enillodd nifer o gadeiriau a medalau a gwobrau cenedlaethol ac fe’i hurddwyd i’r Urdd Ofydd er Anrhydedd yng Ngorsedd Eisteddfod Genedlaethol Cymru, Meirion a’r Cyffiniau, 2009.

Cyhoeddodd lyfrau a darlithiau sydd yn drysorfeydd o hanes a thraddodiadau lleol, e.e. Llyfrau Llafar Gwlad 72: Llyfr Lloffion Cae’r Gors, Gwasg Carreg Gwalch, 2009; O Gwmpas y Foel, Gwasg Carreg Gwalch, 2007; The Quarrymen’s Tyddynnod, Gwasg Carreg Gwalch, 2007; Llyfrau Llafar Gwlad 67: Chwareli Dyffryn Nantlle, Gwasg Carreg Gwalch, 2007; Darlith Flynyddol Cyfeillion Cae'r Gors, 2006. Teulu: 'Ni welsom erioed gyfoeth'; Cyfres Broydd Cymru 16: Eryri, Gwasg Carreg Gwalch, 2005; Llyfrau Llafar Gwlad 59: Tyddynnod y Chwarelwyr, Gwasg Carreg Gwalch, 2004; Darlith Flynyddol Llyfrgell Pen-y-groes,Atgof Atgof Gynt, Cyngor Gwynedd, 1997; Straeon Gwydion, Gwasg Carreg Gwalch, 1990; Crwydro Bro Lleu, Gwasg Carreg Gwalch, 1990.

Ganwyd a magwyd Dewi yng Ngharmel. Gwelfor oedd ei gartref ef a'i wraig, Mair, yn Rhostryfan. Cawsant dri o blant: Gwydion, Rhiannon a Gwenllian.