Carl Iwan Clowes

Symudodd y meddyg, y Dr Carl Iwan Clowes (1943-2021) i Lanaelhaearn ym 1970 i weithio fel unig feddyg teulu’r ardal. Cafodd ei fagu ym Manceinion er i’w fam, a oedd yn Gymraes, hanu o Ogledd Cymru ac yng Ngogledd Cymru y treuliodd yntau lawer o’i amser pan yn ifanc. Roedd ganddo ddiddordeb arbennig ym maes iechyd cyhoeddus, a gweithiodd mewn sawl swydd bwysig yn y maes hwnnw.

Serch hynny, mae’n fwy adnabyddus yng Nghymru fel sylfaenydd Canolfan Iaith Genedlaethol Nant Gwrtheyrn yn Llithfaen ym 1978. Cyn hynny, ym 1974, roedd wedi gweld effeithiau diboblogi yn Llŷn ac yn Llanaelhaearn yn benodol, ac fe sefydlodd Gymdeithas y Pentrefwyr yn y pentref. O hynny fe ddeilliodd Antur Aelhaearn, ymddiriedolaeth gymunedol dan ei gadeiryddiaeth. Ef hefyd sefydlodd y Fforwm Iaith Genedlaethol ym 1985 a ddaeth â 26 o gyrff a mudiadau at ei gilydd i ymgyrchu am ddeddf iaith newydd

Roedd ganddo diddordebau ehangach hefyd, ac ym 1985 fe sefydlodd Dolen Cymru, y cysylltiad rhwng Cymru a Lesotho, sydd yn anelu at gynnal perthynas rhwng y ddwy wlad. Ef oedd Conswl swyddogol Lesotho yng Nghymru a chafodd ei anrhydeddu gan Frenin Lesotho am ei waith yn dod â’r dwy wlad i berthynas unigryw.

Am ei waith amrywiol cafodd ei dderbyn i’r Orsedd.

Mae dau o’i feibion, Cian Ciaran a Dafydd Ieuan, yn aelodau o’r Super Furry Animals.

Bu farw ddechrau Rhagfyr 2021.