Arglwydd Newborough

Arglwydd Newborough yw'r teitl a gafodd Syr Thomas Wynn, Arglwydd 1af Newborough am ei ffyddlondeb yn y Senedd i frenin Lloegr yn y 18g. Mae'r teitl yn dal mewn bodolaeth ac er bod yr Arglwydd Newborough presennol yn dal i fod yn berchennog ar dir sylweddol yn ardal Llandwrog, mae o bellach, fel ei dad o'i flaen, yn byw yn y Rug, Corwen.

Mae'r teitl yn perthyn i arglwyddiaeth yn Iwerddon (h.y. nid oedd gan yr arglwyddi Newborough hawl i eistedd yn Nhŷ'r Arglwyddi yn Llundain, er y caent fod yn aelodau o Dŷ'r Cyffredin pe baent yn cael eu hethol iddo). Dywedir nad oedd hyn wrth fodd yr Arglwydd cyntaf a'i fod yn ei hystyried yn sarhad arno mai teitl arglwyddiaeth Wyddelig a gafodd. Fodd bynnag, fe gymerodd enw ei deitl, fel oedd rhaid, o rywle yn Iwerddon. Gan fod ganddo beth tir ym mhlwyf Niwbwrch, sir Fôn, dewisodd y teitl "Arglwydd Newborough ym Mrenin-deyrnas Iwerddon" - yr oedd tref yn Contae Loch Garman (swydd Llwch Garmon) yn Iwerddon o'r enw Newborough; fe'i hadwaenir heddiw fel Guaire (neu, yn Saesneg, Gorey). Am y rheswm hwn mae'n anghywir cyfeirio at "Yr Arglwydd Niwbwrch", gan nad yw'r teitl yn gysylltiedig mewn gwirionedd ag unman yng Nghymru.

Am fanylion am y gwahanol arglwyddi Newborough, gweler dan eu henwau unigol (e.e. "Syr Thomas Wynn (Barwn 1af Newborough)"). Am restr o'r wyth Arglwydd Newborough hyd y presennol, gweler Arglwyddi Newborough.

Ffynonellau

• Samuel Lewis, A Topographical Dictionary of Ireland (1837)