Eglwys Sant Twrog, Llandwrog

Sefydlydd yr eglwys yn Llandwrog, sef Eglwys, Sant Twrog, Llandwrog oedd Twrog Sant, sef Twrog ap Ithel Hael o Lydaw yng nghanol y 6g. Roedd yn un o gydweithwyr Beuno Sant. Dichon mai cell amrwd oedd yr eglwys gyntaf, wedi'i amgáu gyda ffens neu glawdd ar ffurf weddol grwn - sylwer ar siâp mynwent yr eglwys hon hyd heddiw.

Roedd mwy nag un egwlys ar y safle cyn i'r eglwys bresennol gael ei chodi. Mae mesuriadau'r eglwys cyn yr un bresennol bron union yr un, ac mae ambell i lun amrwd ohoni ar glawr, gyda'u transeptau lluosog a thŵr sgwar isel gyda meindwr ar ei ben (gweler y llun ar y dudalen hon). Roedd yno hefyd gapel ochr, Capel Glynllifon lle byddai teulu Plas Glynllifon yn eistedd, a oedd yn cael eu claddu mewn claddgell sydd yno o hyd dan y gangell. Dichon bod yr eglwys honno'n dyddio'n ôl i'r Canol Oesoedd oherwydd ei olwg a'i siâp.

Pan oedd Spencer Bulkeley Wynn, 3ydd Arglwydd Newborough yn ail gynllunio'r pentref trwy godi tai deniadol fel "pentref model" tua chanol y 19g, fe aed ato hefyd i gynllunio eglwys newydd sbon hefyd - dyna oedd cyfnod "atgyweirio" hen eglwysi yn ol chwaeth a safon y Fictorianwyr a wnaeth gymaint o ddifrod i'n heglwysi hynafol iawn, er efallai bod angen dymchwel eglwys Llandwrog oherwydd ei chyflwr. Beth bynnag am hynny, trwfnwyd i bensaer yr esgobaeth, Henry Kennedy o Fangor. Aglwydd Newborough oedd yn gyfrifol am yr holl gost, ac fe'i hadeiladwyd 1856-60 ar ffurf mwy arddurniadol, fel eglwys yn y traddodiad Seisnig "Gothig addurniedig". O ran y seddau, ni ellir dianc rhag y teimlad mai fel capel preifat at ddibenion addoli'r teulu a'u gweision oedd yr eglwys wedi cael ei chynllunio, gyda'r seti ar ffurf seti côr yn hytrach nag fel cweiriau neu feinciau ar draws corff yr eglwys.

Yn y fedyddfa ceir cofeb i deulu bonheddig arall yn y plwyf, sef Bodfeliaid Bodfan. Gerllaw mae oirgan bîb a adeiladwyd ym 1863.Mae'r rhan fwyf o'r gwaith coed a'r sgrîn metel yn gyfoes a'r eglwys ei hun, wedi'u comisiynu'n arbennig ond erys rhan o'r hen bulpud yn dyddio'n ôl i';r 16g a nifer o gerfiadau, cofebion a manion eraill o'r hen eglwys.

Mae'r erthygl hon yn eginyn. Gallwch helpu prosiect Cof y Cwmwd drwy ychwanegu ati . Mae manylion am sut i wneud hyn yma