South Croke
South Croke oedd yr hen enw Saesneg am geg Afon Menai wrth iddi ymagor i Fae Caernarfon. Ers dwy ganrif a mwy, fodd bynnag, mae pawb wedi defnyddio'r enw Abermenai. Nid oedd William Morris yn arddel yr enw ar ei siartiau morwrol a wnaed ym 1748. Un o'r enghreifftiau olaf o ddefnyddio'r enw oedd ym 1808, pan soniodd ysgrifennwr di-enw am South Croke.[1] Roedd yr awdur hwnnw, mae'n amlwg o'r hyn sydd ganddo i'w ddweud, wedi copïo'r ffeithiau o hen waith gan John Leland, Yr Hynafiaethydd Brenhinol, a ysgrifennwyd tua 1539, ac a gyhoeddwyd gan Lucy Toulmin Smith, sef Leland's Itinerary in Wales.[2] Ceir tystiolaeth bellach mai enw a ddefnyddid yn y 16g. yn y cyfeiriad at South Croke mewn rhestr o fannau lle gallai llongau ddod i'r lan, dyddiedig Rhagfyr 1524.[3]
Mae'n bosibl mai South Croke yn cyfeirio at y penrhyn tywodlyd ar ochr Ynys Môn i'r aber, gan fod y poenrhyn â siap tebyg i ffon bugail, neu crook yn Saesneg. Serch hynny, ceir y term ei ddefnyddio ar gyfer y darn culaf o Afon Menai, gyferbyn â Belan.
=Cyfeiriadau
- ↑ North Wales Gazette, 14.7.1808, t.4
- ↑ Lucy Toulmin Smith, The Itinerary in Wales of John Leland in or about 1536-1539, (Llundain, 1906). Mae'r darn dan sylw i'w weld ar dud. 80
- ↑ 'Henry VIII: December 1524, 26-31', yn Letters and Papers, Foreign and Domestic, Henry VIII Cyf. 4, 1524-1530, gol. J S Brewer (Llundain, 1875), t. 406-430; dogfen 973. British History Online [1] adalwyd 4.2.2024