Pont Lan Môr

Pont droed dros Afon Tâl yw Pont Lan Môr, Trefor erbyn hyn.

Yn wreiddiol roedd pont llawer lletach a chadarnach ar y safle, ger y fan lle mae'r afon Tâl yn ymarllwys i'r môr. Dros y bont honno, pan oedd Chwarel yr Eifl yn gweithredu yr ai'r loco bach a'r wagenni, ac yn ddiweddarach y lorïau trymion, a gludai'r cerrig i lawr yr inclên o'r chwarel i'r hopar lle byddai'r cerrig yn cael eu cadw mewn biniau enfawr cyn eu llwytho i'r llongau wrth y cei pren. Roedd sylfaen y bont wreiddiol wedi'i wneud o drawstiau haearn gyda sliperi rheilffordd wedi eu gosod drostynt. Roedd iddi ganllawiau haearn cadarn gweddol uchel bob ochr gyda'r afon tua phymtheg troedfedd islaw iddi. Ar ôl i'r chwarel gau ym 1971 dirywiodd y bont yn raddol gyda'r sliperi'n pydru a dadfeilio. Felly, rai blynyddoedd yn ôl, pan wnaed gwaith tirlunio yno, gyda'r hopar ac adeiladau eraill yn cael eu dymchwel a waliau cynnal newydd yn cael eu hadeiladu, dymchwelwyd y bont wreiddiol a gosod pont droed gadarn yn ei lle dros yr afon. Roedd hyn hefyd er mwyn rhwystro cerbydau rhag croesi'r afon yno. Mae'r bont ar Lwybr Arfordir Cymru erbyn hyn.

Bu damwain angeuol ar y bont ar 11 Awst 1909 pan gafodd Robert Uzzel Jones (o Sir Fôn yn wreiddiol), dreifar yr injan bach o'r offis i lan y môr, ei wasgu yn erbyn postyn carreg oedd ar y bont. Roedd yn 64 oed. Daeth i gael ei adnabod yn y gwaith fel "Robin 'Rinjan" ac o dipyn y beth daeth yr enw hwnnw'n enw ar ei deulu hefyd. Gelwid ei wyres yn "Leusa Jane Rinjan" yn gyffredin yn y pentref ac, fel y gellid disgwyl, nid oedd yn rhy hoff o'r llysenw. Yn cyd-oesi â hi yn Nhrefor roedd Leusa Jane arall, a elwid yn "Leusa Jane Maggie" gan mai Maggie oedd enw ei mam. Mae stori fod y ddwy Leusa wedi cyfarfod yn y pentref un diwrnod ac roedd rhyw blant wedi bod yn gweiddi "Leusa Jane Maggie" ar ôl y Leusa honno. Cwynodd honno'n arw gan ddweud "Mae'n sobor mod i'n gorfod cario mam ar y nghefn fel hyn ar hyd fy oes". Ateb brathog y Leusa arall oedd "Mae hi'n dda iawn arnat ti - dw i'n gorfod cario'r hen injan ma ac mae honno dipyn trymach!"