Melin Ynys Goch
Roedd Melin Ynys Goch yn felin at ddibenion y fferm ac yn benodol at falu eithin erbyn diwedd hanes hir fel melin. Mae Ynys Goch yn mhen eithaf plwyf Llanaelhaearn, nid nepell o lethrau deuheuol mynydd Pen-y-gaer. Dichon fodd bynnag i'r felin fod yn bwysig i gylch ehangach, gan fod sôn am "Melin yr Ynys Goch" ymysg eiddo Ystad Glynllifon yn y cylch oedd i'w gwerthu i dalu dyledion John Glynn o Lynllifon ym 1685.
Bu eithin yn borthiant i wartheg ac yn arbennig ceffylau tan y 19g., ond oedd angen ei falu a'i wasgu er mwyn iddo fod yn haws ei fwydo i'r anifeiliaid. Roedd periannau malu eithin i'w cael hefyd,rhai'n cael eu troi gan ddyn ac eraill gan gŵn; ond mae melin eithin a drowyd gan ddŵr yn gallu gwneud mwy gyda fawr o fôn braich.
Bu'r olwyn ddwr a'r siafft yn dal yn eu lle tan 2010, pan drowyd yr adeilad yn dŷ.
Mae'r erthygl hon yn eginyn. Gallwch helpu prosiect Cof y Cwmwd drwy ychwanegu ati . Mae manylion am sut i wneud hyn yma