Griffith Davies
Ganwyd Griffith Davies (1788-1855) yn Nhŷ Croes,a byw wedyn yn y Beudy Bach, y ddau gerllaw fferm Hafod Boeth sydd erbyn heddiw ar gyrion pentref Y Groeslon a Maestryfan - ar y pryd nid oedd yr un o'r ddau anheddiad wedi cychwyn. Fe fynychodd ysgol Sul Bryn'rodyn ac fe gafodd dymor neu ddau o addysg ffurfiol mewn ysgol yn Llanwnda.
Bu'n was ffarm yna chwarelwr yn y Cilgwyn cyn mynd i Lundain i ddilyn ei ddiddordeb mewn mathemateg ac i ddysgu Saesneg. Ymhen ychydig flynyddoedd agorodd ei ysgol ei hun yno i ddysgu mathemateg. Fe wnaeth enw iddo'i hun trwy fynd yn gyfrifydd ac yn actiwari. Cyhoeddodd daflenni a thablau a roddodd seiliau gwyddonol i yswiriant Prydain.
I raddau helaeth, ac yntau'n dod o gefndir tyddynnod a chwareli ar gomin plwyf Llandwrog, mi weithiodd yn ddygn ym 1827 i rwystro Ystad Glynllifon rhag cipio'r tir a amgaewyd o'r comin a'i droi'n gaeau mawr ar gyfer ffermydd yr ystad. Gan ei fod yn gweithio yn Llundain a llawer o aelodau seneddol dylanwadol yn gleientiaid iddo, roedd mewn sefyllfa i bwyso arnynt i wrthwynebu mesur seneddol a fyddai wedi caniatáu i hynny ddigwydd. Diolch iddo fo felly, fe gafodd y werin leol lonydd i fyw yn eu tyddynnod eu hunain heb orfod talu rhent i unrhyw feistr tir. Mae hyn yn destun rhyfeddod hyd y dydd heddiw.
Mae tystiolaeth iddo ail-wneud llawer o gyfrifiadau Telford wrth gynllunio Pont y Borth.
Bu’n flaenor yn eglwys Jewin (MC) Llundain ac am gyfnod yn aelod blaenllaw o Gymreigyddion Llundain.
Mae'r erthygl hon yn eginyn. Gallwch helpu prosiect Cof y Cwmwd drwy ychwanegu ati . Mae manylion am sut i wneud hyn yma