Pen-y-gaer
Pen-y-gaer yw enw un o'r pum copa yng ngrŵp bryniau neu fynyddoedd isel Gurn Ddu. Mae hefyd yn enw ar y bryngaer sydd yn amgylchynu holl ben y bryn. Mae'n sefyll ar gyrion mwyaf dwyreiniol plwyf Llanaelhaearn. Ei uchder yw 1270 troedfedd neu 387 metr uwchben lefel y môr. Ar ei lethr ogleddol ceir olion hen waith manganîs.[1]
Mae'r bryngaer yn dyddio'n ôl i Oes yr Haearn. Mae mur trwchus o gerrig, sydd â lled o hyd at 4.5 metr mewn mannau, yn amgylchynu pen y bryn gan amgáu o'i fewn tua dwsin o safleoedd cytiau crwn. Ceir grŵp arall o gytiau cynhanesyddol gerllaw, wrth droed y bryn ger fferm Tyddyn-mawr. Ceir caeau cynhanesyddol ger y cytiau ac er nad oes modd profi eu bod yn gysylltiedig â'r gaer mae'n debyg eu bod.[2]
Mae'r erthygl hon yn eginyn. Gallwch helpu prosiect Cof y Cwmwd drwy ychwanegu ati . Mae manylion am sut i wneud hyn yma