Tiboeth

Enw amgen ar Lyfr Beuno yw Tiboeth, a gedwid yn Eglwys Sant Beuno, Clynnog Fawr nes iddo ddiflannu tua 200 mlynedd yn ôl. Mewn erthygl ar hanes plwyf Clynnog yn Y Gwladgarwr 1838^[1], dywed Eben Fardd fod y llyfr hwn yn cynnwys llawer o hen hanes eglwysig ac yr honnid iddo gael ei ysgrifennu gan y sant Twrog. Yn ôl Eben diflannodd y llyfr o Eglwys Clynnog tua diwedd yr unfed ganrif ar bymtheg ond nid yw'n nodi unrhyw ffynhonnell dros hynny. Eglura ymhellach fod y llyfr wedi cael ei alw yn "Tiboeth" neu "Diboeth" oherwydd iddo lwyddo i oroesi heb ei niweidio ar dri achlysur pan aeth Eglwys Beuno ar dân ar wahanol adegau yn y gorffennol. Oherwydd iddo ddod yn ddianaf drwy'r fflamau fe'i galwyd y "Di-boeth". Yn ôl traddodiad cedwid y llyfr naill ai o fewn cloriau haearn neu mewn cist haearn ac felly y llwyddodd i oroesi'r tanau. Ar derfyn ei bwt am y "Tiboeth" yn yr erthygl dywed Eben ymhellach ei fod wedi cael ar ddeall i'r llyfr fynd i feddiant "un o ddysgedigion Cymröaidd yr oes aeth heibio", a theimlai y dylai disgynyddion yr unigolyn hwnnw ei ddychwelyd i'w briod le. Fodd bynnag, nid yw'n rhoi unrhyw syniad inni pwy oedd ganddo mewn golwg, gwaetha'r modd. Felly, mae dirgelwch y "Tiboeth" yn parhau!

Cyfeiriadau

1. Erthygl gan Ebenezer Thomas (Eben Fardd) dan y llythrennau E.T. yn Y Gwladgarwr 1838, tt.40-45. (Mae'r erthygl yn ei chyfanrwydd yn bur ddifyr.)