Tom Huws: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Irion (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
Irion (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
||
| Llinell 2: | Llinell 2: | ||
[[Delwedd:Tom Huws 1970.jpg|bawd|de|300px|Tom Huws ym 1970]] | [[Delwedd:Tom Huws 1970.jpg|bawd|de|300px|Tom Huws ym 1970]] | ||
Roedd Y Prifardd '''Tom Huws''' (1910-1992) yn frodor o'r [[Y Groeslon|Groeslon]]. | Roedd Y Prifardd '''Tom Huws''' (1910-1992) yn frodor o'r [[Y Groeslon|Groeslon]], ac yn fab i Thomas Hughes ac Ellen ei wraig - er mai Elin y'i hadnabuwyd hi gan bawb. | ||
Cafodd ei eni | Fe'i fedyddiwyd yn Thomas Griffith Hughes, er Tom Huws fuodd o erioed i bawb. Fe gafodd ei eni yn y Groeslon, mewn tŷ o'r enw Dolnenan, ac roedd ganddo ddau frawd hŷn, David (neu Dafydd) ac Owen. Daeth drasiedi i ran y teulu pan farwodd Elin y fam o'r diciáu yn 35 oed pan nad oedd Tom ond 5 oed. Ailbriododd y tad o fewn ychydig â chyfnither Elin, sef Lizzie, a chafwyd sawl plentyn o'r uniad hwnnw. | ||
Chwarelwr oedd y tad, ond "dyn ceffylau" oedd Tom ac fe adawodd ei gartref yn 14 oed i weithio mewn stablau ac fel joci. Naturiol iddo felly oedd ymuno â Chatrawd y Marchfagnelau Brenhinol (''Royal Horse Artillery'') pan ddaeth yr Ail Ryfel Byd. | |||
Cafodd ei eni 30 Mai 1910. Wedi ei wasanaeth milwrol, aeth i'r chwarel i weithio yn gyntaf, ac wedyn i fannau eraill cyn ymgeisio am le yng Ngholeg Harlch, "Coleg yr Ail Gyfle" er mwyn sichau addysg bellach, ac yr oedd yn un o'r ychydig a gafodd le yno. Wedi treulio tymor yno, aeth i Goleg Cyncoed, Gaerdydd i hyfforddi fel athro dan gynllun i hyfforddi'r athrawon ychwanegol oedd eu hangen wedi'r rhyfel. Bu'n athro mewn sawl ysgol, yr un gyntaf oedd Ysgol Gynradd Parc y Rhath yng Nghaerdydd,<ref>Gwybodaeth oddi wrth Philip Lloyd</ref> cyn symud i Ysgol Glan Clwyd (Y Rhyl, a Llanelwy wedyn) ym 1960 fel athro Cymraeg, gan symud i fyw gyda'r teulu i'r Rhyl. Ymddeolodd yn 65 oed ym 1975.<ref>Wicipedia, [https://cy.wikipedia.org/wiki/Tom_Huws]; gwybodaeth bersonol gan ei ferch, Non Huws</ref> Sawl flwyddyn wedi iddo ymddeol, cyfansoddodd yr englyn canlynol ar gyfer llyfr llofnodion a gynhyrchwyd gan Glan Clwyd: | |||
''' ''Hiraeth hen athro am Ysgol Glan Clwyd'' ''' | ''' ''Hiraeth hen athro am Ysgol Glan Clwyd'' ''' | ||
Fersiwn yn ôl 12:02, 3 Rhagfyr 2020
Roedd Y Prifardd Tom Huws (1910-1992) yn frodor o'r Groeslon, ac yn fab i Thomas Hughes ac Ellen ei wraig - er mai Elin y'i hadnabuwyd hi gan bawb.
Fe'i fedyddiwyd yn Thomas Griffith Hughes, er Tom Huws fuodd o erioed i bawb. Fe gafodd ei eni yn y Groeslon, mewn tŷ o'r enw Dolnenan, ac roedd ganddo ddau frawd hŷn, David (neu Dafydd) ac Owen. Daeth drasiedi i ran y teulu pan farwodd Elin y fam o'r diciáu yn 35 oed pan nad oedd Tom ond 5 oed. Ailbriododd y tad o fewn ychydig â chyfnither Elin, sef Lizzie, a chafwyd sawl plentyn o'r uniad hwnnw.
Chwarelwr oedd y tad, ond "dyn ceffylau" oedd Tom ac fe adawodd ei gartref yn 14 oed i weithio mewn stablau ac fel joci. Naturiol iddo felly oedd ymuno â Chatrawd y Marchfagnelau Brenhinol (Royal Horse Artillery) pan ddaeth yr Ail Ryfel Byd.
Cafodd ei eni 30 Mai 1910. Wedi ei wasanaeth milwrol, aeth i'r chwarel i weithio yn gyntaf, ac wedyn i fannau eraill cyn ymgeisio am le yng Ngholeg Harlch, "Coleg yr Ail Gyfle" er mwyn sichau addysg bellach, ac yr oedd yn un o'r ychydig a gafodd le yno. Wedi treulio tymor yno, aeth i Goleg Cyncoed, Gaerdydd i hyfforddi fel athro dan gynllun i hyfforddi'r athrawon ychwanegol oedd eu hangen wedi'r rhyfel. Bu'n athro mewn sawl ysgol, yr un gyntaf oedd Ysgol Gynradd Parc y Rhath yng Nghaerdydd,[1] cyn symud i Ysgol Glan Clwyd (Y Rhyl, a Llanelwy wedyn) ym 1960 fel athro Cymraeg, gan symud i fyw gyda'r teulu i'r Rhyl. Ymddeolodd yn 65 oed ym 1975.[2] Sawl flwyddyn wedi iddo ymddeol, cyfansoddodd yr englyn canlynol ar gyfer llyfr llofnodion a gynhyrchwyd gan Glan Clwyd:
Hiraeth hen athro am Ysgol Glan Clwyd
- Pallodd nwyd a'r breuddwydion - ddoe a'i nef,
- ni ddaw nôl yr awron;
- Daw hiraeth, hiraeth am hon
- Alaeth, a chlwyf i'r galon.."[3]
- Pallodd nwyd a'r breuddwydion - ddoe a'i nef,
Enillodd y Goron yn Eisteddfod Genedlaethol Caernarfon, 1959 am bryddest ar y testun Cadwynau lle ymdrinodd â dirywiad y gymdeithas a'r cyni wedi i'r chwarel leol yn Nyffryn Nantlle gau. Mewn telegram yn ei longyfarch, geiriau'r Dr Iorwerth Peate oedd "O rebel i rebel".[4] Mae'r llinellau canlynol yn cyfleu naws y gwaith arobryn:
Rhynllyd gefnau ar y waliau boliog, Stelcian, stilio a sgwrs, Sgwrsio am waith. Nid oes gwaith, wrth gwrs!
Torri eu henwau ddydd Llun, a dydd Gwener, Loetran o gwmpas Tŷ'r Crydd a'r Lôn Newydd, A gwybod na ddychwel fyth hen lawenydd.[5]
Ymysg ei gerddi, mae soned a gyfansoddodd ar gyfer canmlwyddiant Capel Brynrhos (MC), Y Groeslon, Capel Brynrhos (1880-1980).[6]
Yn genedlaetholwr pybyr, bu'n llafar yn erbyn ymweliad teulu brenhinol Lloegr i'r Eisteddfod y flwyddyn ar ôl iddo gael ei goroni.
Am fideo o Tom Huws yn cael ei goroni, cliciwch yma: [[ [1]]].
Mae'r erthygl hon yn eginyn. Gallwch helpu prosiect Cof y Cwmwd drwy ychwanegu ati . Mae manylion am sut i wneud hyn yma