George Bettiss

Roedd George Bettiss yn ffigwr amlwg ym mywyd Caernarfon a Dyffryn Nantlle ar ddechrau'r 19g. Mab ydoedd i dafarnwr o'r un enw yng Nghaernarfon. O ran Dyffryn Nantlle, roedd yn bwysig yn bennaf am fod yn ffigwr dylanwadol yn niwydiant chwarelydda'r dyffryn a'i reilffordd gynnar, ac fel asiant lleol ystad Glynllifon o tua 1813 hyd y 1830au.

Bu'n tenant rhwng o leiaf 1808 ac 1813 ar Westy'r Sportsman yn Stryd y Castell, Caernarfon, un o brif westai neu dafarnau'r dref lle cychwynnodd coetsis. Yn y Sportsman mewn dyddiau cynt yr arhosodd Dr Samuel Johnson a Mrs Thrale wrth ymweld â'r ardal.

Mae cyfeiriad at ryw "George Bettiss" yng Nghaernarfon fel tafarnwr ym 1787, pan gafodd ei ymrwymo i gadw'r gyfraith fel tafarnwr (neu victualler). Fodd bynnag, ceir cyfeiriadau at "George Bettiss the younger, gent." mor gynnar â 1804 a dichon felly mae ei dad oedd y tafarnwr cyffredin yn y 1780au. Bu farw ei fam yn 88 oed 25 Mai 1837.Mae cyfeiriadau ato fel "gŵr bonheddig" (gent.), sef rhywun oedd tipyn yn well na thafarnwr cyffredin yn parhau o 1804 ymlaen. Mae cofnod o Mary Bettiss, plentyn George Bettiss yn cael ei chladdu ym Methesda ym 1789.

O fis Mehefin 1812 ymlaen, bu'n bartner yn un o chwareli Dyffryn Nantlle, Chwarel Hafodlas ac o dipyn i ben fe a gymerodd y prif rôl yn rheolaeth y cwmni. Mae sôn ei fod wedi creu trafferth iddo fo ei hun a'r chwarel trwy beidio â bod yn rhy ofalus wrth gadw cyfrifon y chwarel. Byddai diffygion yn ei ofal am gyfrifon yn ei ddal o allan mewn ffordd waeth o lawer maes o law. Roedd yn amheus ar y dechrau o adeiladu Rheilffordd Nantlle, ac nid Hafodlas oedd ymysg y chwareli cyntaf i ddefnyddio'r rheilffordd pan iddi agor ym 1828, er i lechi Hafodlas gael eu cludo ar hyd-ddi o Ionawr 1829 ymlaen. Dichon mai oherwydd y ffaith nad oedd Ystad Glynllifon â diddordebau ym maes llechi'r dyffryn ac yntau'n asiant iddi y bu'n hwyrfrydig i groesawu'r rheilffordd i'r lle er iddo fod yn aelod o fwrdd y cwmni o'r dechrau, ac yn berthen ar 5% o'r cyfranddaliadau.

Ym 1812, fe'i nodir fel rheolwr Neuadd y Dref yng Nghaernarfon. a'r flwyddyn nesaf fe'i enwir fel un o aelodau pwyllgor Cymdeithas Caernarfon yn Uwchgwyrfai ac Isgwyrfai tuag at ymlyd a chosbi Lladron. Erbyn 1815, roedd wedi cymryd tenantiaeth Gwesty'r Uxbridge Arms o eiddo Ardalydd Môn, sef (mae'n bur debyg) Gwesty'r Sportsman, lle arhosodd tan efallai 1827. Tra ei fod yno, ym 1821,tanysgrifiodd i arweinlyfr y Parch P.B. Williams, a ganmolodd y gwesty'n hael o fewn y cloriau!Erbyn Medi 1823, fodd bynnag, roedd wedi symud i dŷ nobl yng ngwaelod Stryd y Farchnad, sef Tower House, tŷ o eiddo'r Arglwydd Newborough sy'n sefyll hyd heddiw.

Roedd yn ŵr priod, ac yn frawd yng nghyfraith i dwrnai amlwg o Gaernarfon, Henry Rumsey Williams, Penrhos, Caernarfon, twrnai lleol Arglwydd Newborough. Dichon fod hyn wedi bod yn help mawr iddo sicrhau gwaith gan ystad Glynllifon.

Roedd George Bettiss hefyd yn asiant i Ystad Glynllifon a'r Arglwyddi Newborough,yn prynu nwyddau, ac edrych at faterion ynglŷn â thenantiaeth eiddo'r ystad yn y dref. Mae'n amlwg iddo gychwyn ar ei ddyletswyddau fel asiant gweithredol lleol i ymddiriedolwyr yr ystad tra oedd yr 2il Arglwydd o dan 21 oed, o 1813 ymlaen o leiaf.Mae dwsinau o'i lythyrau at y 3ydd Arglwydd Newborough ymysg archifau Glynllifon yn Archifdy Gwynedd. Erbyn 1832-3, fodd bynnag, roedd trafferthion wedi codi rhwng Bettiss a Newborough dros gywirdeb cyfrifon yr asiant, a chafodd rybudd i ymadael â Tower House fis Ionawr 1833.

Bu farw ym 1839,