Llyn y Gele

Fferm ger y brif ffordd o Gaernarfon i Bwllheli ydy Llyn y Gele, Pontlyfni. Y perchennog presennol ydy William Vaughan Jones ac roedd ei dad o'i flaen yn ffarmio'r tir. Nid yw Llyn y Gele yn fferm weithredol erbyn hyn. Ar hyn o bryd, mae maes carafanau ar dir y fferm a’r busnes hwn yn nwylo’r ddwy ferch sef Caryl a Sioned a’u teuluoedd.

Yn ôl Syr Ifor Williams, mae tri ystyr posib i'r enw:

• a] Llyn y Gelod sef 'leeches'
• b] Llyn y Gelain sef 'celain' 'meirw' a hyn yn cysylltu â'r Mabinogi
• c] Gele yw afon gul fel blaen saeth gw. Abergele

Mab Bryn Gwydion, Pontllyfni, Owen Jones ddaeth i fyw i Lyn y Gele tua chanol y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Chwaer Owen Jones, Mary oedd mam gwraig David Lloyd George, Margaret. Priododd Mary a symud i Fynydd Ednyfed. Dywedwyd wrthyf am ddigwyddiad diddorol am Margaret. Doedd y teulu ddim yn hapus iawn pan ddechreuodd Margaret a Lloyd George gyfeillachu ac un haf, fe'i hanfonwyd i Lyn y Gele am gyfnod gan obeithio y byddai'n anghofio am Lloyd George. Daeth Lloyd George i chwilio amdani ac ar ben grisiau llofft yr ŷd, fe ddyweddiodd y ddau yn y fan a'r lle.

Yn wreiddiol, roedd Llyn y Gele y perthyn i stad Llwyn y Brain, Llanrug [Plas Seiont bellach]. Hen daid Willam Vaughan Jones oedd Robert o Dyddyn Mawr. Taid Wil oedd William a chafodd bedwar o blant, John [Joni], Mary, Jennie a Laura. Bu Laura farw tua 1918 o'r Ffliw Mawr. Daeth William i Lyn y Gele tua 1920. Priododd Jennie â John Pritchard Jones a byw yn Bodryn, Llandwrog cyn dod i fyw i Lyn y Gele ar ôl marw Joni tua 1960. Mab Jennie a John Pritchard Jones ydy William Vaughan Jones, y perchennog presennol.

Dylid nodi enwau caeau Llyn y Gele: Bryn y Beddau, Cae Pen Deg ar Hugain, Bryn Cyrff. Heb fod nepell mae Maen Dylan a enwir yn y Mabinogi.

Yr erthygl hon newydd ei dechrau.

Mae'r erthygl hon yn eginyn. Gallwch helpu prosiect Cof y Cwmwd drwy ychwanegu ati . Mae manylion am sut i wneud hyn yma