Chwarel Pen-yr-orsedd: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Irion (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
Irion (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
||
| Llinell 1: | Llinell 1: | ||
'''Chwarel Pen-yr-orsedd''' oedd y prif chwarel lechi yn nwyrain [[Dyffryn Nantlle]], uwchben pentref presennol [[Nantlle]]. (SH 518538). Roedd yn fan derfyn i lein [[Rheilffordd Nantlle]] a hon oedd y chwarel olaf i'w defnyddio ym 1963. | '''Chwarel Pen-yr-orsedd''' oedd y prif chwarel lechi yn nwyrain [[Dyffryn Nantlle]], uwchben pentref presennol [[Nantlle]]. (SH 518538). Roedd yn fan derfyn i lein [[Rheilffordd Nantlle]] a hon oedd y chwarel olaf i'w defnyddio ym 1963. | ||
Agorwyd y chwarel yn wreiddiol gan [[William Turner]] tua 1816. Yn y man, (a chyn 1835), cynhwysodd ambell i chwarel arall oedd gerllaw megis [[Chwarel Ceunant y Glaw]].<ref>Cyfeiriadur Pigot, 1828-9 (copi yn Archifdy Caernarfon); Dafydd Gwyn, ''The Fron Tramway'', Welsh Highland Heritage, rhif 46 (Rhagfyr 2009), t.10</ref> Erbyn 1854, John Lloyd Jones oedd y perchennog. Ym 1863, fe'i prynwyd gan [[W.A. Darbishire]] a'i gwmni. Er gwaethaf trafferthion i gynhyrchu digon o lechi yn y blynyddoedd cynnar, roedd 7999 tunnell wedi eu cynhyrchu ym 1882, gan 261 o chwarelwyr. Ym 1892 roedd 445 yn gweithio yno, fel y crynhôdd y diwydiant i nifer llai o chwareli mwy. | Agorwyd y chwarel yn wreiddiol gan [[William Turner]] tua 1816. Yn y man, (a chyn 1835), cynhwysodd ambell i chwarel arall oedd gerllaw megis [[Chwarel Ceunant y Glaw]].<ref>Cyfeiriadur Pigot, 1828-9 (copi yn Archifdy Caernarfon); Dafydd Gwyn, ''The Fron Tramway'', Welsh Highland Heritage, rhif 46 (Rhagfyr 2009), t.10 [https://www.welshhighlandheritage.co.uk/wp-content/uploads/WHH-No-46.pdf]</ref> Erbyn 1854, John Lloyd Jones oedd y perchennog. Ym 1863, fe'i prynwyd gan [[W.A. Darbishire]] a'i gwmni. Er gwaethaf trafferthion i gynhyrchu digon o lechi yn y blynyddoedd cynnar, roedd 7999 tunnell wedi eu cynhyrchu ym 1882, gan 261 o chwarelwyr. Ym 1892 roedd 445 yn gweithio yno, fel y crynhôdd y diwydiant i nifer llai o chwareli mwy. | ||
[[Delwedd:Wici093.jpg|bawd|de|250px|Llyfr rheolau'r chwarel, 1895]] | [[Delwedd:Wici093.jpg|bawd|de|250px|Llyfr rheolau'r chwarel, 1895]] | ||
[[Delwedd:Wici090.jpg|bawd|de|400px|Mae'n debyg mai ar gyfer Mr Darbishire, y perchennog, yn bennaf oedd y fersiwn Saesneg! Sylwer ar y gair ''cymeriad'' i ddisgrifio'r ''fargen'' y mae chwarelwr yn ''cymryd'' neu yn ymgymeryd i'w gweithio]] | [[Delwedd:Wici090.jpg|bawd|de|400px|Mae'n debyg mai ar gyfer Mr Darbishire, y perchennog, yn bennaf oedd y fersiwn Saesneg! Sylwer ar y gair ''cymeriad'' i ddisgrifio'r ''fargen'' y mae chwarelwr yn ''cymryd'' neu yn ymgymeryd i'w gweithio]] | ||
Fersiwn yn ôl 18:01, 19 Chwefror 2019
Chwarel Pen-yr-orsedd oedd y prif chwarel lechi yn nwyrain Dyffryn Nantlle, uwchben pentref presennol Nantlle. (SH 518538). Roedd yn fan derfyn i lein Rheilffordd Nantlle a hon oedd y chwarel olaf i'w defnyddio ym 1963.
Agorwyd y chwarel yn wreiddiol gan William Turner tua 1816. Yn y man, (a chyn 1835), cynhwysodd ambell i chwarel arall oedd gerllaw megis Chwarel Ceunant y Glaw.[1] Erbyn 1854, John Lloyd Jones oedd y perchennog. Ym 1863, fe'i prynwyd gan W.A. Darbishire a'i gwmni. Er gwaethaf trafferthion i gynhyrchu digon o lechi yn y blynyddoedd cynnar, roedd 7999 tunnell wedi eu cynhyrchu ym 1882, gan 261 o chwarelwyr. Ym 1892 roedd 445 yn gweithio yno, fel y crynhôdd y diwydiant i nifer llai o chwareli mwy.
Ym 1945-6, roedd 180 o ddynion wedi cynhyrchu 3431 tunnell. Mor ddiweddar a1972, ropedd ugain o chwarelwyr yn dal i weithio yno.[2]
Caewyd y chwarel ym 1997, ond mae rhywfaint o waith yn mynd ymlaen ar y safle o hyd. Ym 2006, enillodd cynllun i adfer rhai o adeiladau Pen yr Orsedd rownd Cymru yng nghyfres deledu'r BBC Restoration Village, er na fu'n llwyddiannus yn y rownd derfynol. Mae'r elusen Tirwedd wedi gwneud cais am arian i adfer yr adeiladau hyn a'u troi'n ganolfan i'r gymdeithas leol.[3]
Mae'r erthygl hon yn eginyn. Gallwch helpu prosiect Cof y Cwmwd drwy ychwanegu ati . Mae manylion am sut i wneud hyn yma