W. Gilbert Williams: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Irion (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
BDim crynodeb golygu |
||
| Llinell 2: | Llinell 2: | ||
==Teulu a gyrfa== | ==Teulu a gyrfa== | ||
Fe'i ganed yn Nhŷ’r Capel, Rhostryfan, Llanwnda. Roedd yn fab i John Williams, chwarelwr, a Catherine Jones. Brawd iddo oedd [[John Williams (J.W. Llundain)]], a gyhoeddodd ei hunangofiant sydd yn rhoi manylion | Fe'i ganed yn Nhŷ’r Capel, Rhostryfan, Llanwnda. Roedd yn fab i John Williams, chwarelwr, a Catherine Jones. Brawd iddo oedd [[John Williams (J.W. Llundain)]], a gyhoeddodd ei hunangofiant (''Hynt Gwerinwr'') sydd yn rhoi manylion am gartref a blynyddoedd cynnar Gilbert Williams. | ||
Bu Gilbert Williams yn gweithio yn Chwarel Cilgwyn i ddechrau ac wedyn aeth ymlaen i fod yn athro, gan astudio yn y Coleg Normal ym Mangor rhwng 1892-1894. Roedd yn Brifathro [[Ysgol Felinwnda]], [[Llanwnda]] o ddyddiad ei hagor ym 1895 ac wedyn yn Rhostryfan rhwng 1918 a 1934. Bu'n flaenor yng [[Capel Horeb (MC), Rhostryfan|Nghapel Horeb (MC)]] am flynyddoedd lawer, ac yn gynghorydd dosbarth a sirol rhwng 1951 a 1961. | |||
==Yr hanesydd a'r llenor== | ==Yr hanesydd a'r llenor== | ||
Bu'n un o brif ysgogwyr sefydlu [[Cymdeithas Hanes Sir Gaernarfon]] ym 1939. | Bu'n un o brif ysgogwyr sefydlu [[Cymdeithas Hanes Sir Gaernarfon]] ym 1939. Bu hefyd yn ymwneud llawer â hanes lleol, a derbyniodd radd M.A. er anrhydedd oddi wrth Brifysgol Cymru am ei gyfraniad i hanes Cymru. O ddechrau'r 20g ymlaen, dechreuodd ysgrifennu erthyglau i bapurau lleol yn seiliedig ar ymchwil fanwl ymysg papurau hanesyddol y sir, gan gyhoeddi erthyglau eraill ar ffurf pamffledi bach a argraffwyd ar ei beiriant argraffu bach ei hun. Arbenigai yn hanes yr 17g., er bod llawer o'i ysgrifau hefyd yn ymwneud â hanes plwyfi Llanwnda a [[Llandwrog]] a'r mân foneddigion a drigai yno dros y canrifoedd. Fe'i cyfrifir ymysg y goreuon o haneswyr lleol 'gwyddonol' cynnar, yn seilio ei gasgliadau ar ffeithiau profedig yn hytrach na straeon gwlad. Cyhoeddwyd tair ysgrif o'i eiddo yn ymwneud â'r 17g yn arbennig yn y gyfrol ''Arfon y Dyddiau Gynt'' (Caernarfon: Cwmni y Cyhoeddwyr Cymreig Cyf.) a chyhoeddwyd detholiad o'i erthyglau ar hanes plwyfi Llanwnda a Llandwrog yn y gyfrol ''Moel Tryfan i'r Traeth'', (gol. Gareth Haulfryn Williams), (Cyhoeddiadau Mei, 1983. | ||
Ysgrifennodd o leiaf ddwy ddrama hanesyddol a pheth barddoniaeth hefyd. Weithiau arddelai'r enw barddol Gilbart. | Ysgrifennodd o leiaf ddwy ddrama hanesyddol - un ohonynt oedd y ddrama fydryddol ''Rhyfelgyrch Hywel'' - a pheth barddoniaeth hefyd. Weithiau arddelai'r enw barddol Gilbart. | ||
Ceir casgliadau o'i waith ymchwil, yn nodiadau, traethodau, a dogfennau a gasglodd yn y dyddiau cyn bod archifdai, yn Archifdy Caernarfon ac Archifdy Prifysgol Bangor. | Ceir casgliadau o'i waith ymchwil, yn nodiadau, traethodau, a dogfennau a gasglodd yn y dyddiau cyn bod archifdai, yn Archifdy Caernarfon ac Archifdy Prifysgol Bangor. | ||
==Is-etholiad 1943== | ==Is-etholiad 1943== | ||
Ym 1943, cynhaliwyd is-etholiad ar gyfer etholaeth Prifysgol Cymru, a'r ddau brif ymgeisydd oedd yr Athro W.J. Gruffydd, (Rhyddfrydwr) a Saunders Lewis (Plaid Genedlaethol Cymru). Gruffydd enillodd yr etholiad, ar ôl hir a chwerw ddadlau a | Ym 1943, cynhaliwyd is-etholiad ar gyfer etholaeth Prifysgol Cymru, a'r ddau brif ymgeisydd oedd yr Athro W.J. Gruffydd, (Rhyddfrydwr) a Saunders Lewis (Plaid Genedlaethol Cymru). Gruffydd enillodd yr etholiad, ar ôl hir a chwerw ddadlau a rannodd fyd academaidd a deallusol y genedl. Diddorol yw nodi fod Gilbert Williams wedi ymuno â'i ffrind, Dr Thomas Richards (llyfrgellydd Coleg Bangor), wrth gefnogi Gruffydd mewn llythyr agored i'r Wasg (ynghyd â rhai degau o academyddion eraill). Ar y llaw arall roedd ei gyd-hanesydd a'r gohebydd, Bob Owen (Croesor), wedi cefnogi Lewis mewn llythyr arall a gafodd lawn cymaint o lofnodion. Er i Gruffydd sefyll fel Rhyddfrydwr, fodd bynnag, roedd yn gyn-is-lywydd y Blaid a llawer o'i gefnogwyr yn bleidwyr hefyd, ond iddynt weld y perygl o ethol Catholig fel Saunders Lewis i afael anghydffurfiaeth ar y wlad. Peryglus, felly, fyddai priodoli safbwynt gwleidyddol penodol i Gilbert fwy nag i unrhyw un arall o gefnogwyr Gruffydd.<ref>Tegwyn Jones, ''Ambell Air ac Ati'', (Llanrwst, 2013), tt.174-5</ref> | ||
{{eginyn}} | {{eginyn}} | ||
Fersiwn yn ôl 13:27, 24 Mehefin 2022
Ysgolfeistr a hanesydd lleol oedd William Gilbert Williams (20 Ionawr 1874- 10 Hydref 1966).
Teulu a gyrfa
Fe'i ganed yn Nhŷ’r Capel, Rhostryfan, Llanwnda. Roedd yn fab i John Williams, chwarelwr, a Catherine Jones. Brawd iddo oedd John Williams (J.W. Llundain), a gyhoeddodd ei hunangofiant (Hynt Gwerinwr) sydd yn rhoi manylion am gartref a blynyddoedd cynnar Gilbert Williams.
Bu Gilbert Williams yn gweithio yn Chwarel Cilgwyn i ddechrau ac wedyn aeth ymlaen i fod yn athro, gan astudio yn y Coleg Normal ym Mangor rhwng 1892-1894. Roedd yn Brifathro Ysgol Felinwnda, Llanwnda o ddyddiad ei hagor ym 1895 ac wedyn yn Rhostryfan rhwng 1918 a 1934. Bu'n flaenor yng Nghapel Horeb (MC) am flynyddoedd lawer, ac yn gynghorydd dosbarth a sirol rhwng 1951 a 1961.
Yr hanesydd a'r llenor
Bu'n un o brif ysgogwyr sefydlu Cymdeithas Hanes Sir Gaernarfon ym 1939. Bu hefyd yn ymwneud llawer â hanes lleol, a derbyniodd radd M.A. er anrhydedd oddi wrth Brifysgol Cymru am ei gyfraniad i hanes Cymru. O ddechrau'r 20g ymlaen, dechreuodd ysgrifennu erthyglau i bapurau lleol yn seiliedig ar ymchwil fanwl ymysg papurau hanesyddol y sir, gan gyhoeddi erthyglau eraill ar ffurf pamffledi bach a argraffwyd ar ei beiriant argraffu bach ei hun. Arbenigai yn hanes yr 17g., er bod llawer o'i ysgrifau hefyd yn ymwneud â hanes plwyfi Llanwnda a Llandwrog a'r mân foneddigion a drigai yno dros y canrifoedd. Fe'i cyfrifir ymysg y goreuon o haneswyr lleol 'gwyddonol' cynnar, yn seilio ei gasgliadau ar ffeithiau profedig yn hytrach na straeon gwlad. Cyhoeddwyd tair ysgrif o'i eiddo yn ymwneud â'r 17g yn arbennig yn y gyfrol Arfon y Dyddiau Gynt (Caernarfon: Cwmni y Cyhoeddwyr Cymreig Cyf.) a chyhoeddwyd detholiad o'i erthyglau ar hanes plwyfi Llanwnda a Llandwrog yn y gyfrol Moel Tryfan i'r Traeth, (gol. Gareth Haulfryn Williams), (Cyhoeddiadau Mei, 1983.
Ysgrifennodd o leiaf ddwy ddrama hanesyddol - un ohonynt oedd y ddrama fydryddol Rhyfelgyrch Hywel - a pheth barddoniaeth hefyd. Weithiau arddelai'r enw barddol Gilbart.
Ceir casgliadau o'i waith ymchwil, yn nodiadau, traethodau, a dogfennau a gasglodd yn y dyddiau cyn bod archifdai, yn Archifdy Caernarfon ac Archifdy Prifysgol Bangor.
Is-etholiad 1943
Ym 1943, cynhaliwyd is-etholiad ar gyfer etholaeth Prifysgol Cymru, a'r ddau brif ymgeisydd oedd yr Athro W.J. Gruffydd, (Rhyddfrydwr) a Saunders Lewis (Plaid Genedlaethol Cymru). Gruffydd enillodd yr etholiad, ar ôl hir a chwerw ddadlau a rannodd fyd academaidd a deallusol y genedl. Diddorol yw nodi fod Gilbert Williams wedi ymuno â'i ffrind, Dr Thomas Richards (llyfrgellydd Coleg Bangor), wrth gefnogi Gruffydd mewn llythyr agored i'r Wasg (ynghyd â rhai degau o academyddion eraill). Ar y llaw arall roedd ei gyd-hanesydd a'r gohebydd, Bob Owen (Croesor), wedi cefnogi Lewis mewn llythyr arall a gafodd lawn cymaint o lofnodion. Er i Gruffydd sefyll fel Rhyddfrydwr, fodd bynnag, roedd yn gyn-is-lywydd y Blaid a llawer o'i gefnogwyr yn bleidwyr hefyd, ond iddynt weld y perygl o ethol Catholig fel Saunders Lewis i afael anghydffurfiaeth ar y wlad. Peryglus, felly, fyddai priodoli safbwynt gwleidyddol penodol i Gilbert fwy nag i unrhyw un arall o gefnogwyr Gruffydd.[1]
Mae'r erthygl hon yn eginyn. Gallwch helpu prosiect Cof y Cwmwd drwy ychwanegu ati . Mae manylion am sut i wneud hyn yma
Cyfeiriadau
- ↑ Tegwyn Jones, Ambell Air ac Ati, (Llanrwst, 2013), tt.174-5