Caer Belan: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Dim crynodeb golygu |
Irion (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
||
| (Ni ddangosir y 8 golygiad yn y canol gan 3 defnyddiwr arall) | |||
| Llinell 1: | Llinell 1: | ||
Amddiffynfa filwrol oedd '''Caer Belan''', a adeiladwyd gan | Amddiffynfa filwrol oedd '''Caer Belan''', a adeiladwyd gan [[Arglwydd Newborough]] ym 1775. Lleolir hi ger [[Abermenai]] ar lan y Fenai, yn y fan lle mae’r afon ar ei chulaf cyn agor allan i Fae Caernarfon. | ||
Fe'i hadeiladwyd yng nghyfnod y gwrthryfel am annibyniaeth yn America, a thybir i Thomas Wynn gymryd ei ddyletswydd fel aelod seneddol o ddifri drwy adeiladu caer filwrol ar ei dir i amddiffyn y fynedfa i’r Fenai. Cafodd ei ymdrech ei gwobrwyo, oherwydd ym 1776 fe'i hurddwyd â’r teitl ‘Arglwydd Newborough’. Bu'n ariannu'r amddiffynfa hon o’i boced ei hun hyd at 1782, pryd y trechwyd y Deyrnas Unedig yn yr ymdrech gydag America. Mae’r Gaer yn unigryw gan mai hi yw’r unig un a adeiladwyd yr ochr yma i'r Iwerydd yn uniongyrchol o ganlyniad i'r chwyldro Americanaidd. | |||
Llosgwyd [[Plas Glynllifon]] tua 1838, ac am rai blynyddoedd bu teulu Newborough yn byw yn Belan, tra aeth y gwaith o ailadeiladu'r Plas rhagddo. | |||
Gelwid hi ar un adeg yn ‘Abermenai Barracks’, ac yna ‘Fort St. David’ ac, o tua 1840 ymlaen, Caer Belan a ddefnyddiwyd yn swyddogol. Roedd hefyd o dan ofal y ‘Loyal Newborough Volunteers’, a oedd â dyletswyddau tebyg iawn i fyddin breifat [[Glynllifon]]. | |||
Adeiladwyd doc ar y safle o gwmpas 1824-1826, gan ddechrau traddodiad morwrol y teulu. Roedd Frederick Wynn, mab Spencer Wynn (y 3ydd Arglwydd Newborough) yn defnyddio’r lle hwn yn aml ac yn ymddiddori’n llwyr mewn cychod. | |||
Jones, Ivor Wynne ''Fort Belan'' (1979) | Cafodd y lle ei feddiannu’n orfodol gan y Llynges ym 1940 i gadw'r cychod hwylio ‘St. Joan’ a ‘Whim’, a chadwyd nifer o fadau/llongau achub yno hyd 1941. Wedi'r rhyfel, ac ar ôl i deulu Newborough werthu [[Plas Glynllifon]], fe gadwyd Belan ganddynt fel eu cartref ar yr ystad nes iddynt ei gwerthu yn y 1990au. Erbyn heddiw mae modd aros a phriodi yn y Gaer, ac mae modd gweld yr hen ganonau a’r tyredi saethu fel yr oeddent yn y 1770au. Weithiau cynhelir cyngherddau yn adeiladau'r Gaer.<ref>Jones, Ivor Wynne ''Fort Belan'' (1979); Stammers, Michael ''A Maritime Fortress; The collections of the Wynne Family at Belan Fort'' (Caerdydd, 2001). </ref> | ||
Dywed Dr Glenda Carr nad ffurf lafar 'pelen', sef 'pêl fach', a geir yma ond, yn hytrach, y gair 'pelan'>'Y Belan', sy'n golygu 'twyn, torlan afon, morglawdd'. Mae hynny'n gweddu i'r dim i'r safle hwn. Gydag amser collwyd y fannod o flaen yr enw benywaidd unigol ond cadwyd y treiglad meddal ac aeth yn 'Belan'. Ceir yr enw hwn ar le ger Llangwyfan ym Môn hefyd.<ref>Carr, Glenda ''Hen Enwau o Arfon, Llŷn ac Eifionydd'', (Caernarfon, 2011), tt.21-2. </ref> | |||
==Cyfeiriadau== | |||
[[Categori: Safleoedd nodedig]] | [[Categori: Safleoedd nodedig]] | ||
[[Categori:Enwau lleoedd]] | |||
[[Categori:Harbyrau a glanfeydd]] | |||
Golygiad diweddaraf yn ôl 18:54, 5 Chwefror 2024
Amddiffynfa filwrol oedd Caer Belan, a adeiladwyd gan Arglwydd Newborough ym 1775. Lleolir hi ger Abermenai ar lan y Fenai, yn y fan lle mae’r afon ar ei chulaf cyn agor allan i Fae Caernarfon.
Fe'i hadeiladwyd yng nghyfnod y gwrthryfel am annibyniaeth yn America, a thybir i Thomas Wynn gymryd ei ddyletswydd fel aelod seneddol o ddifri drwy adeiladu caer filwrol ar ei dir i amddiffyn y fynedfa i’r Fenai. Cafodd ei ymdrech ei gwobrwyo, oherwydd ym 1776 fe'i hurddwyd â’r teitl ‘Arglwydd Newborough’. Bu'n ariannu'r amddiffynfa hon o’i boced ei hun hyd at 1782, pryd y trechwyd y Deyrnas Unedig yn yr ymdrech gydag America. Mae’r Gaer yn unigryw gan mai hi yw’r unig un a adeiladwyd yr ochr yma i'r Iwerydd yn uniongyrchol o ganlyniad i'r chwyldro Americanaidd.
Llosgwyd Plas Glynllifon tua 1838, ac am rai blynyddoedd bu teulu Newborough yn byw yn Belan, tra aeth y gwaith o ailadeiladu'r Plas rhagddo.
Gelwid hi ar un adeg yn ‘Abermenai Barracks’, ac yna ‘Fort St. David’ ac, o tua 1840 ymlaen, Caer Belan a ddefnyddiwyd yn swyddogol. Roedd hefyd o dan ofal y ‘Loyal Newborough Volunteers’, a oedd â dyletswyddau tebyg iawn i fyddin breifat Glynllifon.
Adeiladwyd doc ar y safle o gwmpas 1824-1826, gan ddechrau traddodiad morwrol y teulu. Roedd Frederick Wynn, mab Spencer Wynn (y 3ydd Arglwydd Newborough) yn defnyddio’r lle hwn yn aml ac yn ymddiddori’n llwyr mewn cychod.
Cafodd y lle ei feddiannu’n orfodol gan y Llynges ym 1940 i gadw'r cychod hwylio ‘St. Joan’ a ‘Whim’, a chadwyd nifer o fadau/llongau achub yno hyd 1941. Wedi'r rhyfel, ac ar ôl i deulu Newborough werthu Plas Glynllifon, fe gadwyd Belan ganddynt fel eu cartref ar yr ystad nes iddynt ei gwerthu yn y 1990au. Erbyn heddiw mae modd aros a phriodi yn y Gaer, ac mae modd gweld yr hen ganonau a’r tyredi saethu fel yr oeddent yn y 1770au. Weithiau cynhelir cyngherddau yn adeiladau'r Gaer.[1]
Dywed Dr Glenda Carr nad ffurf lafar 'pelen', sef 'pêl fach', a geir yma ond, yn hytrach, y gair 'pelan'>'Y Belan', sy'n golygu 'twyn, torlan afon, morglawdd'. Mae hynny'n gweddu i'r dim i'r safle hwn. Gydag amser collwyd y fannod o flaen yr enw benywaidd unigol ond cadwyd y treiglad meddal ac aeth yn 'Belan'. Ceir yr enw hwn ar le ger Llangwyfan ym Môn hefyd.[2]