Tom Huws: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Oddi ar Cof y Cwmwd
Neidio i'r panel llywio Neidio i'r bar chwilio
← Golygiad hŷn
Dim crynodeb golygu
BDim crynodeb golygu
 
(Ni ddangosir y 20 golygiad yn y canol gan ddefnyddiwr arall)
Llinell 1: Llinell 1:
[[Delwedd:Tom Huws 1970.jpg|bawd|de|300px|Tom Huws ym 1970]]
[[Delwedd:Tom Huws 1970.jpg|bawd|de|300px|Tom Huws ym 1970]]
[[Delwedd:Y Prifardd Tom Huws.JPG|bawd|400px|chwith]]
[[Delwedd:Coroni Tom Huws.jpg|bawd|de|450px|Tom Huws yn cael ei gadeirio. Cynan sydd ar y chwith eithaf]]
[[Delwedd:Coron Tom Huws 2.jpg|bawd|chwith|250px]]
[[Delwedd:Coron Tom Huws.jpg|bawd|chwith|250px]]


Roedd  Y Prifardd '''Tom Huws''' (1906-19??) yn frodor o'r [[Y Groeslon|Groeslon]].
Roedd  Y Prifardd '''Tom Huws''' (1910-1992) yn frodor o'r [[Y Groeslon|Groeslon]]. Cafodd ei eni 30 Mai 1910, i deulu uniaith Gymraeg, yn fab i Thomas Hughes ac Ellen ei wraig
<ref>Cyfrifiad Plwyf Llandwrog 1911</ref> - er mai fel Elin yr adwaenid hi gan bawb. Daeth trychineb i ran y teulu pan fu farw Elin y fam o'r diciáu yn 35 oed pan nad oedd Tom ond 5 oed. Ailbriododd y tad o fewn ychydig â chyfnither Elin, sef Lizzie, a chafwyd sawl plentyn o'r uniad hwnnw.   


Wedi gwasanaeth milwrol yn ystod yr Ail Ryfel Byd, aeth i Landrindod i hyfforddi fel athro dan gynllun i hyfforddi'r athrawon ychwanegol oedd eu hangen wedi'r rhyfel. Bu'n athro mewn sawl ysgol, yn cynnwys ysgol gynradd yng Nghaerdydd, gan symud i Ysgol Glan Clwyd (Y Rhyl, a Llanelwy wedyn) fel athro Cymraeg cyn ymddeol yn 65 oed ym 1971.<ref>Wicipedia, [https://cy.wikipedia.org/wiki/Tom_Huws]; gwybodaeth bersonol</ref> Sawl flwyddyn wedi iddo ymddeol, cyfansoddodd yr englyn canlynol ar gyfer llyfr lloffion a gynhyrchwyd gan Glan Clwyd:
Fe'i bedyddiwyd yn Thomas Griffith Hughes, er mai Tom Huws fuodd o i bawb erioed. Cartref y teulu yn Y Groeslon oedd Dolnenan, ac roedd ganddo ddau frawd hŷn, David (neu Dafydd) ac Owen. Chwarelwr oedd y tad, ond "dyn ceffylau" oedd Tom ac fe adawodd ei gartref yn 14 oed i weithio mewn stablau ac fel joci. Yn y man, ac yntau'n 18 oed, fe ymunodd â Bataliwn y Marchfagnelau Brenhinol (''Royal Horse Artillery'') a gwasanaethodd gyda'r bataliwn yn yr Aifft am gyfnod. Bu gyda nhw tan ddiwedd yr Ail Ryfel Byd. Hoffai adrodd straeon am ei amser yn gofalu am geffylau'r fyddin.<ref>Atgofion personol cyd-athro</ref>  


''Hiraeth hen athro am Ysgol Glan Clwyd''
Wedi ei flynyddoedd yn y fyddin, aeth i'r chwarel i weithio i ddechrau, ac wedyn i fannau eraill cyn ymgeisio am le yng Ngholeg Harlech, "Coleg yr Ail Gyfle", er mwyn sicrhau addysg bellach, ac yr oedd yn un o'r ychydig ag ymgeisiodd i gael eu derbyn yno. Wedi treulio tymor yno, aeth i Goleg Cyncoed, Gaerdydd i hyfforddi fel athro dan gynllun i hyfforddi'r athrawon ychwanegol a oedd eu hangen wedi'r rhyfel. Bu'n athro mewn sawl ysgol, yr un gyntaf oedd Ysgol Gynradd Parc y Rhath yng Nghaerdydd,<ref>Gwybodaeth oddi wrth Philip Lloyd</ref> cyn symud i Ysgol Glan Clwyd (Y Rhyl, a Llanelwy wedyn) ym 1960 fel athro Cymraeg, gan symud gyda'r teulu i fyw yn Y Rhyl. Ymddeolodd yn 65 oed ym 1975.<ref>Wicipedia, [https://cy.wikipedia.org/wiki/Tom_Huws]; gwybodaeth bersonol gan ei ferch, Non Huws</ref> Rai blynyddoedd wedi iddo ymddeol, cyfansoddodd yr englyn canlynol ar gyfer llyfr llofnodion a gynhyrchwyd gan Glan Clwyd:
::::::''Ystafell hwylus a helaeth – a ennyn''   
::::::::''a chynnal ddysgeidiaeth,'' 
:::::::''A lle'r addoli ddaeth''
:::::::''Digon i'r holl gymdogaeth''."''<ref>Ymddangosir yma gyda chaniatâd y teulu</ref>  


    ''' ''Hiraeth hen athro am Ysgol Glan Clwyd'' '''
::::::''Pallodd nwyd a'r breuddwydion - ddoe a'i nef,''   
::::::::''ni ddaw nôl yr awron;'' 
:::::::''Daw hiraeth, hiraeth am hon''
:::::::''Alaeth, a chlwyf i'r galon.''."''<ref>Ymddangosir yma gyda chaniatâd y teulu</ref>


[[Delwedd:Y Prifardd Tom Huws.JPG|bawd|400px|de]]
Enillodd y Goron yn Eisteddfod Genedlaethol Caernarfon, 1959 am bryddest ar y testun ''Cadwynau'' lle ymdriniodd â dirywiad y gymdeithas a'r cyni wedi i'r chwarel leol yn Nyffryn Nantlle gau. Mewn telegram yn ei longyfarch, geiriau'r Dr Iorwerth Peate oedd "O rebel i rebel".<ref>Gwybodaeth gan ei ferch Non Huws</ref> Mae'r llinellau canlynol yn cyfleu naws y gwaith arobryn:
 
Enillodd y Goron yn Eisteddfod Genedlaethol Caernarfon, 1959 am bryddest ar y testun ''Cadwynau'' lle ymdrinodd â dirywiad y gymdeithas a'r cyni wedi i'r chwarel leol yn Nyffryn Nantlle gau:


     Rhynllyd gefnau ar y waliau boliog,
     Rhynllyd gefnau ar y waliau boliog,
Llinell 23: Llinell 27:
     Loetran o gwmpas Tŷ'r Crydd a'r Lôn Newydd,
     Loetran o gwmpas Tŷ'r Crydd a'r Lôn Newydd,
     A gwybod na ddychwel fyth hen lawenydd.<ref>''Cyfansoddiadau Eisteddfod Genedlaethol Cymru, Caernarfon, 1959''</ref>
     A gwybod na ddychwel fyth hen lawenydd.<ref>''Cyfansoddiadau Eisteddfod Genedlaethol Cymru, Caernarfon, 1959''</ref>


Ymysg ei gerddi, mae soned a gyfansoddodd ar gyfer canmlwyddiant [[Capel Brynrhos (MC), Y Groeslon]], ''Capel Brynrhos (1880-1980)''.<ref>Archifdy Gwynedd, XM/6665/74</ref>
Ymysg ei gerddi, mae soned a gyfansoddodd ar gyfer canmlwyddiant [[Capel Brynrhos (MC), Y Groeslon]], ''Capel Brynrhos (1880-1980)''.<ref>Archifdy Gwynedd, XM/6665/74</ref>


Yn genedlaetholwr pybyr, bu'n llafar yn erbyn ymweliad teulu brenhinol Lloegr i'r Eisteddfod y flwyddyn ar ôl iddo gael ei goroni.
Yn genedlaetholwr pybyr, bu'n llafar yn erbyn ymweliad teulu brenhinol Lloegr â'r Eisteddfod y flwyddyn ar ôl iddo gael ei goroni.


Am fideo o Tom Huws yn cael ei goroni, cliciwch yma: [[ [https://www.britishpathe.com/video/national-eisteddfod-3/query/Toms]]].
Am fideo o Tom Huws yn cael ei goroni, cliciwch yma: [[ [https://www.britishpathe.com/video/national-eisteddfod-3/query/Toms]]].


{{eginyn}}
 


==Cyfeiriadau==   
==Cyfeiriadau==   
Llinell 38: Llinell 44:
[[Categori: Pobl]]
[[Categori: Pobl]]
[[Categori:Beirdd]]
[[Categori:Beirdd]]
[[Categori:Athrawon]]

Golygiad diweddaraf yn ôl 14:32, 13 Chwefror 2022

Tom Huws ym 1970
Tom Huws yn cael ei gadeirio. Cynan sydd ar y chwith eithaf

Roedd Y Prifardd Tom Huws (1910-1992) yn frodor o'r Groeslon. Cafodd ei eni 30 Mai 1910, i deulu uniaith Gymraeg, yn fab i Thomas Hughes ac Ellen ei wraig [1] - er mai fel Elin yr adwaenid hi gan bawb. Daeth trychineb i ran y teulu pan fu farw Elin y fam o'r diciáu yn 35 oed pan nad oedd Tom ond 5 oed. Ailbriododd y tad o fewn ychydig â chyfnither Elin, sef Lizzie, a chafwyd sawl plentyn o'r uniad hwnnw.

Fe'i bedyddiwyd yn Thomas Griffith Hughes, er mai Tom Huws fuodd o i bawb erioed. Cartref y teulu yn Y Groeslon oedd Dolnenan, ac roedd ganddo ddau frawd hŷn, David (neu Dafydd) ac Owen. Chwarelwr oedd y tad, ond "dyn ceffylau" oedd Tom ac fe adawodd ei gartref yn 14 oed i weithio mewn stablau ac fel joci. Yn y man, ac yntau'n 18 oed, fe ymunodd â Bataliwn y Marchfagnelau Brenhinol (Royal Horse Artillery) a gwasanaethodd gyda'r bataliwn yn yr Aifft am gyfnod. Bu gyda nhw tan ddiwedd yr Ail Ryfel Byd. Hoffai adrodd straeon am ei amser yn gofalu am geffylau'r fyddin.[2]

Wedi ei flynyddoedd yn y fyddin, aeth i'r chwarel i weithio i ddechrau, ac wedyn i fannau eraill cyn ymgeisio am le yng Ngholeg Harlech, "Coleg yr Ail Gyfle", er mwyn sicrhau addysg bellach, ac yr oedd yn un o'r ychydig ag ymgeisiodd i gael eu derbyn yno. Wedi treulio tymor yno, aeth i Goleg Cyncoed, Gaerdydd i hyfforddi fel athro dan gynllun i hyfforddi'r athrawon ychwanegol a oedd eu hangen wedi'r rhyfel. Bu'n athro mewn sawl ysgol, yr un gyntaf oedd Ysgol Gynradd Parc y Rhath yng Nghaerdydd,[3] cyn symud i Ysgol Glan Clwyd (Y Rhyl, a Llanelwy wedyn) ym 1960 fel athro Cymraeg, gan symud gyda'r teulu i fyw yn Y Rhyl. Ymddeolodd yn 65 oed ym 1975.[4] Rai blynyddoedd wedi iddo ymddeol, cyfansoddodd yr englyn canlynol ar gyfer llyfr llofnodion a gynhyrchwyd gan Glan Clwyd: 

    Hiraeth hen athro am Ysgol Glan Clwyd
Pallodd nwyd a'r breuddwydion - ddoe a'i nef,
ni ddaw nôl yr awron;
Daw hiraeth, hiraeth am hon
Alaeth, a chlwyf i'r galon.."[5]

Enillodd y Goron yn Eisteddfod Genedlaethol Caernarfon, 1959 am bryddest ar y testun Cadwynau lle ymdriniodd â dirywiad y gymdeithas a'r cyni wedi i'r chwarel leol yn Nyffryn Nantlle gau. Mewn telegram yn ei longyfarch, geiriau'r Dr Iorwerth Peate oedd "O rebel i rebel".[6] Mae'r llinellau canlynol yn cyfleu naws y gwaith arobryn: 

   Rhynllyd gefnau ar y waliau boliog,
   Stelcian, stilio a sgwrs,
   Sgwrsio am waith. Nid oes gwaith, wrth gwrs!

   Torri eu henwau ddydd Llun, a dydd Gwener,
   Loetran o gwmpas Tŷ'r Crydd a'r Lôn Newydd,
   A gwybod na ddychwel fyth hen lawenydd.[7]


Ymysg ei gerddi, mae soned a gyfansoddodd ar gyfer canmlwyddiant Capel Brynrhos (MC), Y Groeslon, Capel Brynrhos (1880-1980).[8]

Yn genedlaetholwr pybyr, bu'n llafar yn erbyn ymweliad teulu brenhinol Lloegr â'r Eisteddfod y flwyddyn ar ôl iddo gael ei goroni.

Am fideo o Tom Huws yn cael ei goroni, cliciwch yma: [[ [1]]].


Cyfeiriadau

  1. ↑ Cyfrifiad Plwyf Llandwrog 1911
  2. ↑ Atgofion personol cyd-athro
  3. ↑ Gwybodaeth oddi wrth Philip Lloyd
  4. ↑ Wicipedia, [2]; gwybodaeth bersonol gan ei ferch, Non Huws
  5. ↑ Ymddangosir yma gyda chaniatâd y teulu
  6. ↑ Gwybodaeth gan ei ferch Non Huws
  7. ↑ Cyfansoddiadau Eisteddfod Genedlaethol Cymru, Caernarfon, 1959
  8. ↑ Archifdy Gwynedd, XM/6665/74
Wedi dod o "https://cof.canolfanuwchgwyrfai.cymru/index.php?title=Tom_Huws&oldid=12883"