Gweld cod am Coleg yr Iesu, Rhydychen

Roedd gan '''Goleg yr Iesu, Rhydychen''' hawl i brif gynnyrch y Degwm, sef y degymau rheithorol, a ddeilliai o blwyf [[Clynnog Fawr]] a hefyd o blwyfi [[Llanwnda]] a Llanfaglan. Er bod Llanfaglan yn [[Isgwyrfai]], fel plwyf bach a di-sylw, mae wedi cael ei ddal ar y cyd gyda bywoliaeth Llanwnda. Roedd gwaith bugeilio'r plwyfolion ar ôl diddymiad y mynachlogydd ym 1536-40 yn syrthio ar y ficer ac unrhyw gurad, gan nad oedd y rheithor yn unigolyn a ordeiniwyd; roedd y ficer yn derbyn cynnyrch y degymau ficerol, a oedd oddeutu chwarter yr hyn a gaed gan Goleg yr Iesu.

Mewn erthygl yn y ''Cardiff and Merthyr Guardian'' ym 1847, ceir esboniad o'r sefyllfa, a'r modd yr oedd Coleg yr Iesu'n manteisio ar effeithiau chwyddiant ers iddo dderbyn gwaddoliad yn ewyllys Syr Leoline Jenkins ym 1685, pan etifeddodd y Coleg incwm i ddarparu cyflog i ysgolfeistr y Bont-faen a darparu ysgoloriaethau i ddisgyblion yr ysgol honno a oedd am fynd yn eu blaenau i Goleg yr Iesu. Yr un modd, nid oedd y Coleg wedi gwneud fawr i gynyddu ei gefnogaeth i blwyf Llandysul yn ne Cymru lle roedd y Coleg yn debyn y Degwm, nac ychwaith ym mhlwyfi Ynys Môn (yn cynnwys Caergybi), na phlwyfi Clynnog Fawr, Llanwnda a Llanfaglan. Mae awdur anhysbys yr erthygl, wrth ddangos annhegwch y sefyllfa, yn dyfynnu sefyllfa ariannol y plwyfi hyn.

Cafodd y Coleg rodd o fywoliaeth Cynnog ynghyd â chaplanaethau Llanwnda a Llanfaglan ym 1688.<ref>Gwefan Coleg yr Iesu, Catalog Archifau, [https://archives.jesus.ox.ac.uk/guides/estates], cyrchwyd 14.3.2025. Nodir yn y Catalog fod yr holl bapurau parthed hyn wedi'u trosglwyddo i Archifdy Caernarfon ym 1999</ref> Dichon mai Jonathan Edwards, rheithor Llandysul a Chlynnog Fawr, oedd wedi cyflwyno'r bywoliaethau hyn i'r Coleg.<ref>R.T. Jenkins (gol.), ‘’Y Bywgraffiadur Cymreig hyd 1940’’ (Llundain, 1953), t.177</ref>Yn achos Clynnog Fawr, aeth pedair rhan allan o bump o'r Degwm i goffrau'r Coleg - eu gwerth cychwynnol oedd £24 i'r Coleg a £6 i'r ficer - a hwnnw'n gorfod talu cyflog unrhyw gurad o'i boced ei hun. Gydag effaith chwyddiant, roedd yr incwm a ai i'r Coleg o Glynnog Fawr wedi cynyddu i £632 a'r incwm i'r ficer yn £158. Yn achos Llanwnda a Llanfaglan, nodwyd bod y degwm a hawlid gan y ficer yn £270 ym 1847, tra bod y Coleg yn derbyn tua £800.<ref> ''Cardiff and Merthyr Guardian'' , 20.2.1847, t.4</ref> Er mwyn cymharu'r symiau hyn gyda'u gwerth heddiw, dylid nodi bod £100 ym 1847 yn gyfwerth â £15,800 heddiw (2025).<ref> Jim O’Donoghue, Louise Goulding, a Grahame Allen, "Consumer Price Inflation Since 1750" in ''Economic Trends'' rhif 604, tt.38-46.</ref>

==Cyfeiriadau==

[[Categori:Crefydd]]
[[Categori:Trethi a thollau]]
[[Categori:Elusen]]
[[Categori:Sefydliadau crefyddol]]