Gweld cod am Braich y Trigwr a Llac y Lleidr

Rhwng pentrefi'r [[Groeslon]] a [[Rhostryfan]] ceir anheddau o'r enw ''Braich Trigwr Bach'', ''Braich Trigwr Mawr'' a ''Braich Trigwr Uchaf''. Yn y cofnodion cynharaf o ffurf yr enw yn yr 17g, dywed Glenda Carr nad ''braich'' a geir ond ''bach'', megis ''bach try gwr'' ym 1658 (Casgliad Mostyn, Prifysgol Bangor). Ystyr ''bach'' yw 'cilfach', sy'n elfen gyffredin mewn enwau lleoedd. Hefyd, nid yw'r elfen ''trigwr'' yn gwneud llawer o synnwyr, a'r ffurf a gofnodwyd ym 1614-15 (Bangor) oedd ''Bach y Drygwr Isaf / Bach y Drygwr Uchaf''. Mae 'drygwr' yn hen air Cymraeg am 'ddihiryn' neu 'ddrwgweithredwr', neu hyd yn oed y Diafol. Felly, gallai'r enw gyfeirio at gilfach neu ymguddfan rhyw ddrwgweithredwr. Ceir ''Cil Drygwr'' yn Golan, ger Garndolbenmaen. Gallai hefyd gyfeirio at dir mor wael fel y credid ei fod yn eiddo i'r Diafol ei hun. Tua dechrau'r 19g y dechreuodd y ffurf ''trigwr'' ddisodli ''drygwr'' mewn ymgais efallai i barchuso'r enw. 

Yn Rhestr Pennu'r Degwm plwyf [[Llandwrog]] ym 1842 nodir cae o'r enw '''Llac y Lleidr''' ar dir fferm Tryfan Fawr. Ym 1696 fe'i nodir fel ''Llettu Lleidir alias Llacke Lleidir'' (Casgliad Mostyn, Prifysgol Bangor). Mae ''llac'' yma, fel ''bach'' a ''cil'', yn golygu llecyn neu gilfach y gallai troseddwr ymguddio ynddo, fel mae ''llettu'' hefyd yn ei gyfleu. Ystyr digon tebyg i ''Bach y Drygwr'' felly sydd i enw'r cae hwn.<sup>1</sup>

== Cyfeiriadau ==

Ceir ymdriniaeth lawn yn: Glenda Carr, ''Hen Enwau o Arfon, Llŷn ac Eifionydd'', (Gwasg y Bwthyn, 2011), tt.41-2.